FAQ katika kifungu cha Hz. Muhammad (S.A.W.)

Ni ukweli unaojulikana kuwa sababu nyingi za vita hivi zinaweza kutajwa. Kwa mujibu wa tathmini yetu, vita vya mtume Muhammad (S.A.W.) vilitokana na sababu zifuatazo na hekima:

1. Ili kumfanya adui ahisi kwamba wanazo nguvu za kutosha za kupigana.

Baadhi ya vita vya mtume (S.A.W.), hususani vya sariyya ambavyo vilitokea kabla ya Vita vya Badr, vimelenga kuwaonesha washirikina na Wayahudi wa Madinah waliokuwa na uhasama dhidi ya Uisilamu na wafwasi wake, na washirikina wa Makkah waliokuwa wakisubiri fursa ya kuwashumbulia Waisilamu kuwa Waisilamu ni imara na kuweka eneo la uhuru kwa ajili ya kufikisha ujumbe wa Uisilamu na kuwalinda Waislamu dhidi ya mashambulizi. 1

Vita hivi vya sariyya ni mapambano yaliyofanyika ili kuonesha kuwepo kwa Waisilamu na nguvu yao na matokeo ya kuvivuka vizuizi katika njia ya tabligh. Utawala wa nguvu za kikatili wa wakati huo katika eneo hilo, kwa kumwona mwenye nguvu ndiye mwenye haki na kuwanyima wanyonge haki ya kuishi ulisababisha Mtume Muhammad (S.A.W.) kutuma makundi ya maaskari ili kuhakikisha usalama wa eneo hilo. Vita vya sariyya vya Saif al-Bahr na Rabigh pamoja na Abwa, Buwat, Hamraul Asad na Badr ndogo vimeendeshwa kwa lengo hilo. 2

2. Kuzuia vyanzo vya kifedha vya mashambulizi.

Baadhi ya vita vya mtume (S.A.W.) vilipiganwa kwa lengo la kudhibiti njia za biashara ya washirikina wa Makkah na kuwadhoofisha kiuchumi kwa kuwa walianza kuliandaa jeshi ili kupigana na Mtume Muhammad (S.A.W.) na Waisilamu kwa kutumia bidhaa za Waisilamu walizolazimika kuziacha walipohama kutoka Makkah na kushikiliwa na washirikina hapo baadaye. Maisha ya kipekee ya washirikina wa Makkah yalikuwa ni biashara. Walinzi wa misafara waliokuwa na silaha waliopelekwa Damaskas walilazimika kufuatiliwa karibu na Madina ili wasiwadhuru Waisilamu. Kwa sababu hii, Mtume Muhammad (S.A.W.) aliandaa vita hivyo vilivyotajwa vya ghazwa na sariyya ili kuifuatilia misafara ya washirikina. 3

Kwa hakika, Vita vya Badr vilipiganwa kwa lengo la kuepusha maandalizi ya vita ambavyo wangeanzisha Makuraishi kwa manufaa waliyoyapata kutokana na misafara ya kibiahara. Vita vya Uhud viliandaliwa kwa pato lililotokana na msafara wa biashara ya Damaskas ya Abu Sufyan ili kulipiza kisasi kwa Mtume Muhammad (S.A.W.). 4

Vita vya sariyya vya Saiful-Bahr, Rabigh, Harar, Nahla, Qarda na Is, vilivyokuwa dhidi ya washirikina wa Makkah, ambao daima walikuwa wakiwatishia Waisilamu, vilikuwa ni nguvu fanisi dhidi ya nguvu kubwa-kubwa katika kujiandaa kwa ajili ya vita kama vile kufuatilia misafara ya kibiashara na kukata vyanzo vya kifedha. 5

3. Kujilinda dhidi ya mashambulizi.

Wakati mapigano yote ya Mtume Muhammad (S.A.W.) yalikuwa na sifa ya kijilinda kwa upande wa sababu zake na malengo yake makuu, idadi ya mapigano ya kujilinda kwa upande wa mikakati ni ndogo. Baadhi ya vita vya Mtume Muhammad (S.A.W.) vilitokea kutokana na mashambulizi ya adui ili kuwaondoa Waisilamu na mshikamano wao wa kikanda. Katika mazingira hayo, Mtume Muhammad (S.A.W.) alitumia haki yake ya kisheria ya kujilinda. Kwa kuwa Quran imeruhusu kupigana ili kujilinda panapo shambulizi 6 na imesisitizwa kuwa mapigano yanapaswa yapiganwe kwa kutegemea sababu halali za kisheria. 7

Kipindi cha mapambano kati ya vita vya Badr na Khandaq ni majaribio ya kujilinda dhidi ya washirikina wa Makka na Wayahudi wa Madina. 8 Umuhimu wa hatua za lazima za kujiinda hususani kwa Wayahdui/Wayahudi, ambao waliishi nao pamoja, unaweza kuonekana katika kipindi cha baadaye. Kwa hakika, kutokana na uhaini uliofanywa na kabila la Quraydha, Waisilamu wamepitia vipindi vya hatari wakati wa mapigano walipolazimika kuilinda Madina dhidi ya vikosi vyenye nguvu vya Ahzab, vilivyoundwa na washirikina wa Makkah na Wayahudi wa Khaybar. 9 Katika kipindi cha Madina, Mtume Muhammad (S.A.W.) alilazimishwa kupambana na sifa za kiadui za Wayahudi dhidi ya Waisilamu na alilazimika kuwa tayari dhidi ya mashambulizi yanayoweza kutokea. 10 Kwa sababu hii, mapigano ya Badr, Uhud na Khandaq yalikuwa ni mapigano makubwa ya kujilinda kwa upande wa kisheria na mkakati ambao umelenga kujilinda dhidi ya mashambulizi.

4. Ukusanyaji wa taarifa kuhusu adui.

Baadhi ya ghazwa na sariyya ya Mtume Muhammad (S.A.W.) zilitokea ili kukusanya taarifa dhidi ya maadui waliokuwa wakivizia fursa ya kushambulia wakati wowote ule. Waisilamu walilazimika kuwa makini muda wote dhidi ya maadui wa namna zote, hususani washirikina. Kwa sababu hizi, baada ya kuhakikisha usalama wa Madina, Mtume Muhammad (S.A.W.) alilenga kuwa na hadhari zaidi dhidi ya washirikina wa Makkah kwa kuweka mikataba na makabila jirani. Vita vya mwanzo vya sariyya viliendeshwa kwa lengo la kukusanya taarifa kuhusu adui, kupeleleza kiintelijensia na kudhibiti mazingira yao ya kisiasa na kiuchumi. 11

Doria na makachero walipelekwa kabla ya vita ili kupata taarifa. Kuwa na taarifa kuhusu hali halisi ya adui kupitia mapambano ya doria, inteligensia na njia nyengine kulikuwa na umuhimu mkubwa mno wa usalama wa Waisilamu. Kwa ajili hiyo, Waisilamu ambao walisumbuka kwa kuwa na nguvu yenye mipaka dhidi ya adui mpaka pale ushindi wa Makka ulipolazimishwa kupokea taarifa kuhusu nguvu ya ya adui ya mapigano iliyojumuisha mbinu zao za kupigana, pahala na kwenye mazingira yapi wangefanya hivyo. 12 vita vya sariyya vya Nahla, Dhu’l Qassa ya mwanzo, Wadi’l Qura’, Jinab ya pili, Hunayn, Abdullah ibn Rawaha na vita vya sariyya vya Khaybar vilitokea ili kuwa na taarifa kuhusu adui ambae angevurumisha mashambulizi ya kushtukiza.

5. Uvunjaji wa mikataba na kuwaadhibu wahaini

Uvunjaji wa mikataba unajenga uhalifu kwa mahusiano ya kimataifa. Kuvunja vipengele vya mikataba kwa upande wowote ule ilikuwa ndio sababu ya baadhi ya mapigano katika kipindi cha Mtume Muhammad (S.A.W.). Uvunjaji wa katiba ya Madina (hati ya Madina) pamoja na uvunjaji wa mkataba wa Hudaybiyyah, mikataba ambayo imefungwa na Mtume Muhammad (S.A.W.) baada ya Kuhama kumepelekea sababu kuu ya baadhi ya mapigano.

Mtume wa Allah (S.A.W.) mara zote alitimiza mikataba mbali mbali kikamilifu. Mfano bora kabisa wa hili ni huu hapa: Kwa mjibu wa ibara ya mkataba wa Hudaybiyyah, “Mtu anaposilimu akiwa Makka na akataka apate hifadhi Madina, madai yake hayo hayatokubaliwa na atarejeshwa kwao Makka.” Baada ya hatua ya utilianaji saini, Abu Jandal, aliyekuwa mwana wa ujumbe wa Makka, alimjia Mtume Muhammad (S.A.W) akiburura minyororo yake na kudai hifadhi kutoka kwake. Wakati Suhayl ibn Amr, aliyetia saini mkataba kwa niaba ya watu wa Makkah, alikataa dai lake kulitetea wazo kwamba makubaliano yalishapitishwa, Abu Jandal alilia sana, “Enyi Waisilamu! Mtanirejesha tena kwa hawa Makuraishi wanaotaka kunifanya niikane dini?” Huku haya yanatokea Mtume (S.A.W.) akasema, “Ewe Abu Jandal, kuwa na subira! Tarajia malipo yako kutoka kwa Allah. Allah atakauonesha wewe na mfano wako mlango. Tumeshaweka mkataba na Makuraish. Hii ni ahadi ya pande mbili kwa ajili ya Allah na hatuwezi kuivunja. 13

Tukio hili la kusikitisha ni mfano muhimu mno wa uaminifu wa Mtume (S.A.W.) kwa ibara za mkataba.

Kipindi cha mapigano ambayo yalianza baada ya Kuhama kilimalizika kwa mkataba wa Hudaybiyyah; hata hivyo, mkataba huu ulivunjwa na Makuraish. Kwa sababu hii, Mtume Muhammad (S.A.W.) alisonga mbele kuelekea Makka ili kuwafunza nidhamu. 14 Kama ilivyo kwa mapigano yaliyoendeshwa na washirikina, mapigano ya Mtume Muhammad (S.A.W.) yaliyoendeshwa dhidi ya makabila ya Kiyahudi yaliyopo Madina yaliendeshwa kwa masuala ya kisheria kama vile kuvunja kanuni za mkataba na kuungana na maadui dhidi ya masharti ya mkataba.

6. Kuadhibu Mavamizi na Uporaji

Uporaji wa wanyama waliotegemea malisho ya kiangazi waliomilikiwa na Mtume (S.A.W.) na Waisilamu na wengine kufa shahidi kwa wakati huo huo kulizusha kisingizio cha baadhi ya mapigano ya sariyya. Ni wajibu kupambana na watu waliozoea kuwashambulia Waisilamu kwa sababu tu ya imani zao pamoja na makabila yaliyoandaa mashambulizi haya. Ulinzi alioumarisha mtu ili kulinda mali yake na maisha yake katika shambulizi la uvamizi na uporaji linazingatiwa kuwa ni kujilinda. Upotevu wa mali na uhai wakati wa kujilinda hauhitaji adhabu yoyote kwa upande wa sheria za Kiisilamu. Mapigano ya vita vya sariyya ya Harar, Dhu’l Qassa ya pili, Tarif, wana wa Fazara, Ukl, Uranis na Mayfaa pamoja na mapigano ya ghazwa ya wana wa Quraydha, Safawan / Badr ya kwanza, Sawiq na Dumatu’l Jandal yametokea kutokana na uporaji wa mali za Waisilamu na Mtume (S.A.W.) na mashahidi wa baadhi ya Waisilamu wakati wa jaribio la uporaji huu na matukio mbalimbali yakiwemo mashambulizo hayo hayo.

7. Kumzuia Adui asiungwe mkono

Mtume Muhammad (S.A.W.) alikuwa na sifa ya amani na alikuwa muwazi kwenye makubaliano katika kila hatua ya maisha yake. Alifunga mikataba pamoja na makabila yenye dini tofauti-tofauti yaliyoishi Madina katika mazingira alipofurushwa kutoka ardhi ya kwao na kulazimishwa kuhama lakini hakuachwa katika amani hata huko Madina. Katika muundo huu, baadhi ya makubaliano yalifungwa pamoja na baadhi ya makabila kabla ya adui aliyekuwepo katika njia ya  biashara ya Makuraish ili kuwazuia wasiungane na adui na kuunda jukwaa la amani. 17 Mapigano ya ghazwa ya Abwa na Dhu’l-Ushayra yalitokea ili kuyayakinisha makubaliano ya amani. Mapambano ya Mtume wa Allah (S.A.W.) yanapaswa yazingatiwe kuwa ni juhudi za kumaliza migogoro kwa amani wakati wa zama za Madina, ambapo bado hakukuwa na vita vilivyopamba moto.

8. Uingiliaji kati wa Kijeshi uliofanywa pindi zilipopokelewa habari za shambulizi.

Sehemu muhimu ya vita vya ghazwa na sariyya vya Mtume Muhammad (S.A.W.) vilitokea kutokana na kupokea habari za shambulizi wakati mwingine kutoka kwa kabila moja na wakati mwingine mjumuiko wa makabila yaliyojipanga dhidi ya Mtume na Waisilamu kwa sababu tu ya imani yao. Sio kwamba mrejesho baada ya kupokea habari za njama ya kushambuliwa ungemaanisha kusalimu amri mbele ya adui. Mtume Muhammad (S.A.W.) alihama ili kuepuka pigo la kwanza ya shambulizi ambalo kwa hakika lilipangwa na adui. Wakati shambulizi la adui ndio sababu ya kisheria kwa ajili ya vita, mrejesho wake unazingatiwa kuwa ni sababu ya kisheria dhidi ya maandalizi ya mashambulizi hayo yaliyopokelewa na inteligensia. 18 Vita vifuatavyo vya ghazwa na misafara ya kijeshi ya Tabuk vilitokea kutokana na kupokea taarifa za njama za adui kutaka kushambulia; Dhul-Qassa ya kwanza, Qarqaratu’l- Kudr, Bahran, Dumatu’l Jandal, Muraysi, Wadi’l-Qura, Turaba, Najid / Hawazins, Mayfaa, Jinab, Dhatu’s-Thalathil, wana wa Bakr, Abdullah ibn Rawaha, Khaybar, Ghaba, mapigano ya sariyya ya Qutba ibn Amir pamoja na Ghatafan, Qatan, Dhatu’r-Riqa, Hunayn, Taif, Khaybar na mapigano ya vita vya ghazwa ya Fadak. Vita vingi vya ghazwa na sariyya itapozingatiwa, itaonekanwa kwamba vimetokea kutokana na kupokea habari ya shambulio.

9. Kuwasaidia Waisilamu wanaoteswa.

Viko vita vilivyokuwa na lengo la kukomesha shinikizo kwenye uhuru wa dini na imani lililowekwa na makabila fulani na dola kadhaa zilizowadhulumu na kuwatesa Waisilamu. Makabila na dola kadhaa zilizojawa na hisia za chuki dhidi ya Waisilamu walionesha chuki zao kila walipopata fursa. Chuki hii ilikuwa ikioneshwa kwa mtindo wa dhuluma na kuwatesa Waisilamu walioishi dola jengine wakiwa ni wachache.

Mwisilamu mmoja mmoja na jumuia kadhaa zilizodhulumiwa na walionyimwa uhuru wa kutekeleza imani na ibada ya dini yao wanabebeshwa jukumu kama hawatojaribu kukomesha dhuluma hii. 19

Na kwa nini basi isilazimike kupigana kwa ajili ya Allah na kwa wale, waliokuwa wanyonge, wanaotendewa vibaya (na kudhulumiwa)? – wanaume, wanawake, na watoto, ambao kilio chao ni: “Mola Mlezi wetu! Tutoe katika mji huu ambao watu wake ni madhalimu, na tujaalie tuwe na mlinzi anaye toka kwako, na tujaalie tuwe na wa kutunusuru anayetoka kwako.” 20

Aya ya hapo juu inaweza kutumiwa kuwa ni msingi kwa ajili ya kupigana kwa ajili ya kuwasaidia watu wanaodhulumiwa. Ukweli kuwa Mtume (s.a.w.) alilisaidia kabila la Khuzaa baada ya ombi lao la kutaka msaada katika kipindi cha Amani ya Hudaybiyya 21 unaweza kutafsiriwa kuwa ni kutimiza amri ya aya hii. 22 Mapigano ya sariyya ya Bi’r al-Mauna na mapigano ya ghazwa ya Dumatul-Jandal yalikuwa ni uingiliaji wa kijeshi wa Mtume (s.a.w.) uliotokea ili kuwasaidia Waisilamu walioweko matesoni.

10. Kutokomeza vikwazo vinavyozuia tabligh (kufikisha ujumbe wa Uisilamu)

Kwa kuwa tabligh ni jukumu la msingi la Mtume (s.a.w.), lengo kuu ni kumtambulisha Allah duniani kote kwa njia ya amani. Jukumu la tabligh halikupuuzwa hata katika mazingira ya wakati ambapo adui aliwalazimisha Waisilamu kupigana. 23 Kama ulivyo umuhimu wa jukumu hili, Mtume (s.a.w.) alituma wajumbe wa tabligh kwa makabila na dola kadhaa kandokando ya Madinah. Wakati sababu iliyo nyuma ya mapigano ya ghazwa na sariyya yaliyodaiwa kutokea kutokana na tabligh yakichunguzwa, itaonekanwa kuwa yametokea kwa sababu ya wajumbe hao walilazimika kujihami walipokuwa wakishambuliwa. Kwa maneno mengine, vita vilitokea kwa sababu wanaolinganiwa hawakuukubali Uisilamu bali kwa kuwa waliwashambulia Waisilamu. Kwa hivyo, Mtume (s.a.w.) alipigana ili kutokomeza vikwazo vilivyozuia tabligh na sio kuwafanya watu kuukubali Uisilamu kwa mabavu.

Miongoni mwa mapigano ya sariyya ambayo Mjumbe wa Allah (s.a.w.) ameyapeleka kwa kusudi la kulingania Uisilamu ni Dhat al-Atlah chini ya uongozi wa Ka’b b. Umayr 24, Dhat ath-Thalathil yaliyoongozwa na Amr b. As 25, Dumatul-Jandal yaliyoongozwa na Abdurrahman b. Awf, Jazima yaliyoongozwa na Khalid b. Walid 26. Mapigano ya sariyya yaliyoongozwa na Ibn Abi’l Awja kwenda kwa Wana wa Sulaym kuwalingania Uisilamu lakini walisema, “Hatutaki wito wenu.” Kisha, waliwashambulia Waisilamu kwa kufyatua mishale yao na Waisilamu wote kufa mashahidi isipokuwa Ibn Abi’l Awja. 27

Wakati mwengine Mtume (s.a.w.) alituma wajumbe kwa baadhi ya makabila na madola wakati alipoombwa na wakati mwingine alipeleka wajumbe kwa kusudi la kufikisha ujumbe wa Uisilamu bila ya kuombwa kufanya hivyo. Baadhi ya wajumbe hawa ambao hawakuwa na lengo lolote isipokuwa ni kufikisha ujumbe wa Uisilamu walishambuliwa kwa kushtukiziwa na kufanyiwa uhaini; walikufa mashahidi. Mapigano ya sariyya yafuatayo yalishambuliwa na Waisilamu walioshiriki humo walikufa mashahidi: mapigano ya sariya ya Raji’, Bi’r al-Mauna, Wana wa Sulaym, Dhat al-Atlah, Dhat ath-Thalathil, Wana wa Jazima, Uman, Bahrayn na Dumatul-Jandal.

Yapo makabila yaliyodai wajumbe wa tabligh wakieleza kuwa wameshakuwa Waisilamu na kuahidi kuwa watawalinda wajumbe hao; hata hivyo, waliwashambulia kwa kuwashtukiza na wajumbe hao kufa mashahidi; mashambulizi haya yalisababisha kuzuka baadhi ya mapigano ya sariyya na ghazwa. Wajumbe ambao hawakuwa na jukumu jingine isipokuwa ni kuwajulisha watu kuhusu dini iliyoleta wokovu kwa utu walishambuliwa kihaini na kushtukiziwa. Mtume (s.a.w.) alipambana dhidi ya watu hao walioushambulia Uisilamu ili kuulinda Uisilamu. Mapigano ya ghazwa ya Dhat ar-Riqa na mapigano ya sariyya ya Jamum, Mayfaa, Wana wa Amir, Sayf al-Bahr ya Pili na Khaybar yalizushwa ili kuzuia mashambulizi dhidi ya wajumbe wa amani.  

11. Kuwaadhibu wale waliowatendea vibaya na kuwaua mabalozi

Mjumbe wa Allah alituma mabalozi kwa watawala wa nchi kadhaa katika ukanda husika baada ya Mkataba wa Hudaybiyya kwa kusudi la kuwalingania Uisilamu. Miongoni mwa watawala hao walijibu wito huo kwa vizuri; hata hivyo, wengine waliujibu kwa namna hasi/vibaya na kuwatusi mabalozi na Mtume (s.a.w.). 28
Baadhi ya mabalozi hawa waliotumwa kwa viongozi na watawala wa makabila na nchi mbalimbali ili kutimiza wajibu wa tabligh walitukanwa, kuuliwa au kushambuliwa. Hata hivyo, mabalozi na wajumbe walikuwa na dhamana ya uhai katika sheria ya kimataifa. 29 Kuwatusi, kuwashambulia na kuwauwa mabalozi waliokuwa na dhamana ya uhai ulikuwa ni uhalifu mkubwa mno. Mapigano ya sariyya ya Himsa, Wana wa Qurayt na Qurata na vikosi vya Muta yaliendeshwa kwa sababu hii.

12. Kujibu tangazo la vita lililotolewa na adui

Azimio la vita lililofanywa na adui ni moja ya sababu za Mtume (s.a.w.) kupigana. Kutokulijibu kabila au dola linaloendesha vita dhidi yako kutachochea uadui na kuwafanya wakushambulie kwa nguvu zaidi na kishupavu; kwa hivyo, ni lazima kujibu tangazo la vita lililotolewa na adui. Katika hali hiyo, kulijibu tangazo la vita kunazingatiwa ni kujilinda kwa sababu adui huyo anaonesha kuwa anakusudia khasa pindi anapotangaza vita. Wakati Mtume (s.a.w.) alipokalibiwa na azma hiyo na hatari ya kushambuliwa, alijibu tangazo hilo la vita. Mfano pekee wa vita vya namna hii ni mapigano ya Ghazwa ya Badr ndogo.

Wakati Mtume aliposhindwa na washirikina wa Makkah kwa namna fulani wakati wa Mapigano ya Uhud, alikubali pendekezo la Abu Sufyan, aliyempa changamoto iliyoegemea kwenye ufahari wa ushindi, kupigana tena karibu na viunga vya Badr mwaka uliofuata. 30 Kama ulivyo umuhimu wa kujibu azimio na kitisho cha vita kwa Makuraish, Mtume aliandaa jeshi na kwenda kwenye vikosi 31; hata hivyo, alipokwenda huko, hakukuwa na mtu. Abu Sufyan, aliyeketi nje ya Makkah na jeshi la watu elfu mbili, aliamua kurudi kabla ya kufika Badr kutokana na udhuru wa njaa. 32 Imefahamika wazi kuwa kikosi hiki kilitekeleza jukumu kutokana na tangazo la vita la Abu Sufyan.

Hitimisho

Inafahamika kutokana na somo hili, ambapo sababu za Mtume (s.a.w.) zimechunguzwa, kwamba mapigano yake na vita viliegemea kwenye sababu tofauti-tofauti. Kwa mujibu wa hayo, vita vyote vimeegemea kwenye sababu za kisheria; kwa hivyo, inaweza kuhitimishwa kuwa hakuna mapigano, vita au uingiliaji kati wa Mtume (s.a.w.) ambao si wa haki. Ikiwa sababu zote zitazingatiwa, itaonekana wazi kuwa Mtume (s.a.w.) hakushambulia kabila lolote au dola lolote kinyume na haki.

Ikiwa kanuni za Uisilamu, zinazotegemea Quran na Sunna, zimezingatiwa, itaonekanwa kuwa mahusiano kati ya mtu mmoja mmoja na dola mbalimbali yanategemea kanuni ya amani. Vita ni wajibu usiotakikana kuwa ni kitu cha mpito; vinaweza kutokea kuwa ni mapambano kwa ajili ya kuwa hai.

Kuvielezea kwa njia inayohusiana na leo hii, itaonekana kuwa sababu za vita vya Mtume (s.a.w.) ni za kisheria kama zimechunguzwa chini ya vigezo vinavyotumiwa kubainisha uhalali wa vita hapo kale na sasa.

Tanbihi

1. Khattab, Mahmud Shit, Komutan Peygamber Hz. Peygamber’in Askerî Dehası, kimefasiriwa na Ağırakça, Ahmed, İst., 1988, uk. 56.
2. Kwa maelezo zaidi kuhusu mapigano ya ghazwa na sariyya, tazama Nargül, Veysel, Kur’an ve Hz. Peygamber’in Uygulamaları Işığında Cihad, (Tasnifu Isiyochapishwa ya shahada ya Udaktari), Erzurum, 2005, uk. 111-217.
3. Ibn Hisham, Abu Muhammad Abdulmalik b. Hisham, as-Siratu’n-Nabawiyya, kilichochapishwa pamoja na uhakiki wa Mustafa Saka na marafiki, by., nd., II, 241-242, 245; Muslim, Sayd 17.
4. Ibn Sa’d, Muhammad, at-Tabaqatu’l-Kubra, Beirut, 1985, II, 37; Samhudi, Nuruddin Ali b. Ahmad, wafau’l-Wafa, Beirut, nd., I, 281. Pia tazama Ibnu’l-Athir, Abu’l-Hasan Ali b. Muhammad, al-Kamil fi’t-Tarikh, Beirut, 1965, II, 113, 116; Bukhari, Manaqib, 251, Maghazi, 2.
5. Tazama Hamidullah, Muhammad, İslam Peygamberi, kilichofasiriwa na Salih Tuğ, Ankara, 2003, II, 1036-1037.
6. al-Hajj, 22/38; al-Baqara, 2/190; ash-Shura, 42/41.
7. al-Baqara, 2/194.
8. Khattab, Komutan Peygamber, uk. 13.
9. Waqidi, Muhammad b. Umar, Kitabu’l-Maghazi, Chuo Kikuu cha Oxford, 1966, II, 459-460; Ibn Qayyim, Abu Abdillah Muhammad b. Abi Bakr, Zadu’l-Maad fi Hady-i Khayri’l-Ibad, Cairo, nd., III, 129-130.
10. al-Baqara, 2/91; Aal-i Imran, 3/183; Qasas, 28/48-50.
11. Ibn Hisham, I-II, 601, ff.; Hamidullah, İslam Peygamberi, I, 139.
12. Tazama Balazuri, Abu’l-Abbas Ahmad b. Yahya b. Jabir, Ansabu’l-Ashraf, Beirut, 1996, I, 383-384; Kattani, Abdulhay, at-Taratibu’l-Idariyya, Beirut, nd., I, 363.
13. Ibn Hisham, III-IV, 318; Bayhaqi, Ahmad b. Ali b. Husayn, as-Sunanu’l-Kubra, Hyderabad, 1344, Sunan, IX, 219-220.
14. Ibn Qayyim, Zadu’l-Maad, III, 290, 394.
15. Tazama Ibn Hisham, I-II, 501-504.
16. Ibn Sa’d, II, 28-29, 57-59, 74-78; Ibnu’l-Athir, II, 137-139; Suhayli, Abdurrahman b. Abdillah b. Ahmad, ar-Rawdu’l-Unf fi Tafsiri’s-Sirati’n-Nabawiyya li Ibn Hisham, Kairo, nd., II, 296; Samhudi, I, 277-278, 298.
17. al-Anfal, 8/58; at-Tawba, 9/12-13; Güner, Osman, Resûlullah’ın Ehl-i Kitap’la Münasebetleri, Ankara, 1997, p. 299.
18. al-Anfal, 8/58; at-Tawba, 9/12-13; Aal-i Imran, 3/146-147, 200.
19. al-Hajj, 22/39-40.
20. an-Nisa, 4/75.
21. Abu Yusuf, Yaqub b. Ibrahim, Kitabu’l-Haraj, Cairo, 1396, p. 230; Balazuri, Futuhu’l-Buldan, kimechapishwa pamoja na uhakiki wa Abdullah Anis at-Tabbaa’, Beirut, 1987, uk. 41.
22. Yaman, Ahmet, İslam Devletler Hukukunda Savaş, İstanbul, 1998, uk. 86-87.
23. Darimi, Siyar, 8.
24. Ibn Sa’d, II, 127-128.
25. Ibnu’l-Athir, II, 232.
26. Ibn Hisham, IV, 280-281.
27. Ibn Sa’d, II, 123.
28. Ibn Kathir, Ibn Kathir, Imaduddin Abu’l-Fida Ismail, al-Bidaya wa’n-Nihaya, Beirut, 1966, IV, 268 ff.
29. Shaybani, Muhammad b. Hasan, Sharhu Siyari’l-Kabir, (pamoja na ufafanuzi wa Sarakhsi), Beirut, 1997, II, 72; Turnagil, Ahmet Reşid, İslamiyet ve Milletler Hukuku, İstanbul, 1972, uk. 92-96.
30. Ibn Hisham, III, 100; Balazuri, Ansab, I, 417.
31. Tabari, Abu Jafar Muhammad b. Jarir, Tarikhu’t-Tabari Tarikhu’l-Umam wa’l-Muluk, Beirut, nd., III, 42; Ibn Hazm, Abu Muhammad Ali b. Ahmad, Jawamiu’s-Sira, kilichofasiriwa na M. Salih Arı, İstanbul, 2004, uk. 180-181.
32. Ibn Hisham, III, 220; Ibn Sa’d, II, 59-60.

Dk. Veysel Nargül

Sunnah ni kile ambacho Mtume amekifanya, amekisema na matendo yake yote na ishara. Basi, tunaweza kusema kuwa alichokifanya wakati wa uhai wake ni Sunnah.

Neno sunnah limetumiwa katika vitabu vya fiqh likimaanisha “kuna malipo kama tutalifanya lakini sio dhambi kama hatulifanyi.” Mathalani, kula kwa mkono wa kulia, kusafisha meno, kutokula hali ya kuwa umesisima, n.k.

Hata hivyo, tunapolizingatia neno sunnah katika ufahamu wake mpana, linajumuisha kila alilofanya Mtume wetu. Kwa hali hiyo, utashi, na makatazo ya Allah pia yanaingia katika Sunnah. Mathalani, je Mtume wetu amesimamisha sala? Ndio. Basi ni sunnah kusimamisha sala.

Kwa mujibu wa hayo, ni lazima kuzigawa sunnah katika makundi.

Fardh: Ni kila jambo ambalo Allah kwa hakika anatutaka tutekeleze au tuepuke. Ni Mtume wetu ambaye anaefikisha maamrisho na makatazo ya Allah kwa njia iliyo bora zaidi na ambaye anakuwa ndio kigezo. Tunapaswa kumfuata yeye ili kutekeleza kikamilifu maamrisho na makatazo ya Allah. Kama vile kusimamisha sala, kufunga swaumu, kuepuka uasherati na kutokula kitu chochote cha haram (kilichokatazwa).

Wajibu: Mambo ya wajibu katika dini yetu: kwa mfano, ni wajibu kusimamisha sala ya witr kuwa ni rakaa tatu.

Nafilah: Yale mambo mengine yasiyokuwa faradhi na wajibu ambayo yanatekelezwa kikamilifu wakati wa kusimamisha sala. Mathalani, kusoma baadhi ya aya kutoka katika Quran wakati wa kusali ni faradhi lakini kusoma dua ya subhanaka ni nafilah.

Adab: Ikiwa tutafanya harakati zetu za kila siku kama alivyofanya Mtume kama vile kula, kulala, kuingia msikitini au chooni, n.k. tutafanya kwa mujibu wa taratibu zake. Mtu asiyefanya kwa mujibu wa taratibu hizo hazingatiwi kuwa ametenda dhambi.

Hii inamaanisha tunaweza kuigawa sunnah kuwa ni faradhi, wajibu, nafilah na adab. Ni mpangilio wa ubora wa sehemu za sunnah.

Tunaweza kuifikiria kama mwili wa binadamu. Mtu ana viungo vya lazima ili aishi: mathalani, ubongo, moyo, kichwa, n.k. Kanuni ambazo ni lazima tuziamini ni kama vile moyo na ubongo kwa roho yetu.

Viwiliwili vyetu vina viungo vya hisia kama vile macho, masikio, mikono, miguu, n.k. Faradhi ni kama viungo hivyo. Faradhi ni macho, masikio, mikono na miguu kwa roho yetu. Mtu asiyetekeleza faradhi ni kama mtu asiye na mikono, miguu, macho na masikio.

Pia tuna mazuri na mapambo mengine kama vidole, nyusi na nywele katika miili yetu. Tunaweza kuishi bila ya hivyo. Hata hivyo, tukiwa navyo, tutakuwa kamilifu. Vivyo hivyo, sehemu za nafilah na adab za sunnah ni mapambo na urembo wa roho zetu. Kama tutayatekeleza, tutapata malipo mengi; kama hatuyatekelezi, hatutopata madhambi.

Kwa kuongezea, mambo ya faradhi na wajibu ni sunnah ambazo ni lazima kutekelezwa. Tutapata thawabu nyingi kama tutatekeleza nafilah na adab.

Kama ilivyo kwa haramu, lazima tuzihifadhi nafsi zetu kutokana na kuua na kutia sumu haramu kama tunavyoihifadhi miili yetu kutokana na sababu zenye kuua kama ukimwi, sumu na moto.

Umuhimu wa Sunnah

Sahihi Muslim inaeleza kwa kifupi  umuhimu wa Sunnah kama ifuatavyo:

Chochote au vyovyote Mtume wa Mungu (amani imtue) alivyofanya au kusema kuhusu jambo lolote, anafanya hivyo kama ni mtume. Kila alichokifanya huwa amelifanya bila ya mkengeuko au kasoro. Maneno yake yote na matendo yamewekewa mipaka ya mpango wa Mungu. Kwa hivyo, kila mmoja analazimika kufuata na kuiga kila hatua ya maisha yake. Maisha yake ni Quran hai, na majumlisho ya Sheria za Kiungu.

Zipo aya nyingi na hadithi nyingi katika Quran na vitabu vya hadithi, ambazo kwa usahihi kabisa zinaeleza kuwa kushikamana na Sunnah ndio msingi mkuu wa dini.

Baadhi yake ni kama ifuatavyo:

Enyi mlio amini! Mt’iini Mwenyezi Mungu, na mt’iini Mtume na wenye madaraka katika nyinyi. Na mkizozana katika jambo basi lirudisheni kwa Mwenyezi Mungu na Mtume, ikiwa mnamuamini Mwenyezi Mungu na Siku ya Mwisho. Hayo ndiyo bora zaidi na ndiyo yenye mwisho mwema. (an-Nisa, 4:59)

Wanazuoni wa tafsir ya Quran wamefasiri amri, “lirudisheni kwa Mwenyezi Mugu na Mtume” kuwa ni “ishaurini Quran na Sunnah”.

Badiuzzaman Said Nursi anafasiri aya hiyo, Waambie (wao, ewe Mjumbe):

“Sema: Ikiwa nyinyi mnampenda Mwenyezi Mungu basi nifuateni mimi, Mwenyezi Mungu atakupendeni na atakufutieni madhambi yenu. Na Mwenyezi Mungu ni Mwenye kufuta madhambi na Mwenye kurehemu. (Aal-i Imran, 3:31) kuwa ni, kama mnamwamini Mungu (Mtukufu Aliyetakasika), kwa hakika mtampenda Yeye. Kwa kuwa mnampenda Mungu, mtatenda kwa namna anayoipenda Yeye. Ili kufanya hivyo, lazima mfanane na wale anaowapenda Mungu. Na anaweza kufananishwa kwa kumfuata yeye. Kila mnapomfuata, Mungu hukupendeni, pia. Isitoshe, mnalazimika kumpenda Mungu kwa ajili hiyo Atakupendeni.

Ibara hizi zinaunda ufupisho tu na maana ya aya kwa maneno machache. Inamaanisha kuwa lengo adhimu zaidi kwa binadamu ni kuyapokea mapenzi ya Mungu Mtukufu. Aya hiyo inaonesha kuwa njia ya kufanikiwa lengo adhimu ni kumfuata Mpenzi wa Mungu na Matendo yake. (Nuru, nuru ya 11)

Al Maududi anahutubia maelezo ya hapo chini kuhusu kujisalimisha kwenye Sunnah:

Kuziacha Sunnah za Mtume Muhammad hata kwa kiasi kidogo kunakupelekea kukosa mapenzi ya dhati kutoka kwa Mungu na mjumbe Wake. Hali ya kwanza ya upendo ni kujisalimisha kikamilifu. Mtu anayempenda Mjumbe wa Mungu, Mtume Muhammad (s.a.w.), anapaswa ajisalimishe kwake na anapaswa atiii maamrisho yake.

Katika muunganiko huu, napendelea kueleza baadhi ya sehemu zinazohusiana na kushikamana na Sunnah kutoka katika Mkusanyiko wa Risale-i Nur.

Vyanzo vya Matendo Adhimu ya Mtume Mtukufu ni vitatu: maneno yake, matendo yake, na ruhusa yake. Na vipo vifungu vitatu kwa kila moja ya vyanzo hivi vitatu: wajibu, kujitolea, na kusifika.

Ni sharti kuyafuata yote ya wajibu na ya lazima, na kuna adhabu kwa kuyaacha. Kila mmoja ana jukumu la kuyafuata. Kama ilivyo utaratibu wa kujitolea, na wa kusifika, waumini kwa mara nyengine tena wana jukumu la kuyafuata, lakini hakuna adhabu ikiwa yataachwa. Hata hivyo, kuna faida kubwa kuyatenda kwa mujibu wake na kuyafuata. Na kuyabadilisha ni uzushi, kutoongoka, na kosa kubwa. Kufuata na kuyaiga matendo ya desturi ya Mtume ni kusifiwa vilivyo na kwa mujibu wa hekima, na kuna manufaa kwa maisha ya mtu na jamii na kwa utu. Kwa hivyo katika matendo yote ya mwenendo wake kuna mambo mengi yenye manufaa kwa maisha, na halikadhalika, kwa kuyafuata hayo, ruhusa hiyo na matendo hayo kunakuwa ni kama ibada.

Ndio, kwa kuwa rafiki na adui wanakubaliana, haiba ya Muhammad (S.A.W.) inadhihirisha viwango vya juu vya maadili ya wema; na kwa kuwa wote wamekubaliana, yeye ndiye mtu mashuhuri zaidi na mbora zaidi katika watu; na kwa kuwa kama ilivyoorodheshwa na maelfu ya miujiza yake, na kuthibitishwa na Dunia ya Kiisilamu ambayo ameiasisi na mafanikio yake, na kutiliwa mkazo na ukweli wa Quran ya kuwa alikuwa ni mbashiri na mfasiri, alikuwa ni mtu bora zaidi na Sahihi na mwongozo bora zaidi; na kwa kuwa kama lilivyo tunda la kumfuata yeye, mamilioni ya watu wa usahihi wameboreka kupitia daraja za kuifikia furaha ya dunia zote mbili; kwa hakika Matendo yake ni mifano murua ya kufuatwa, na mwongozo salama zaidi, na sheria nzuri mno kuwekwa kuwa ni kanuni. Wenye furaha ni wale ambao ushiriki wao wa kuyafuata Matendo ya Mtume (S.A.W.) ni mkubwa. Ilhali wale wavivu na wasiyoyafuata hupata hasara kubwa, na wale wanaoyazingatia kuwa hayana umuhimu wanatenda uhalifu mkubwa, ilhali kama wanayakosoa, ambako kunaashiria kuyakanusha, ni kupotoka kikweli kweli. (kifungu cha maneno kutoka kitabuni)

Ewe Rafiki! Nilipokuwa natenda njia yangu kwa wasiwasi na kujawa na dukuduku, nimeshuhudia Sunnah ya Mtume Muhammad ikitoa msaada kama nyota na taa. Kila sunnah au sharia inang’aa kama jua linavyoangaza kwenye njia za uasi wa dhuluma dhini ya mtindo wa Mungu. Kama mtu, hata kama, ameacha walau punje na kujiweka mbali na njia hiyo iliyonyooka (njia ya Mungu) ya sunnah; anakuwa ni mwanasesere wa Shetani, hatua ambayo hofu na amali mbovu hutokea, na mzigo hujazwa kama mlima. (Mesnevi-i Nuriye)

Matendo ya Mtume (S.A.W.) ni adabu. Hakuna doa kati ya hayo ambayo chini yake kuna mwangaza, na adabu, sio ya kupekuliwa. Mtume Mtukufu (rehema na amani zimshukie) amesema:

Wale wanaomtii Mungu na mjumbe Wake watafuatana na mitume, waliojitolea, mashahidi, na wale ambao Mungu amewatunuku fadhila na tunu Zake. Ni marafiki wema walioje hao!

Mtu yeyote anayemtii mjumbe Wake, huwa anamtii Mungu.

Addabani Rabbi fa ahsana tadibi, maana yake ni: “Mola Wangu Mlezi amenifundisha tabia njema, na mafunzo yake ni mazuri mno.” Ndio, yeyote atakayeisoma tawsifu ya Mtume na kujua Matendo yake kwa hakika atafahamu kuwa Mungu Mtukufu amekusanya adabu mbalimbali kwa Kipenzi Chake na tabia njema. Yeyote atakayeacha matendo hayo basi ameacha adabu. Anathibitisha sheria, “Mtu mwenye maadili-mabaya amekosa baraka za Kiungu,” na kukosa adabu kwa namna ambayo humsababishia hasara.

Hadithi zinazothibitisha muungano usiovunjika kati ya Quran na hadithi:

Abu Dawud anasimulia kutoka kwa Irbad b. Sariya. Siku moja Mjumbe wa Allah alisalisha na kisha akatugeukia: akatoa hutuba fasaha mno kiasi kwamba nyoyo zinatetemeka na macho yanabubujikwa na machozi. Mmoja ya wasikilizaji alisema, “Ewe Mjumbe wa allah! Inaonekana kama ni hotuba ya kutuaga; sasa ni maamrisho gani unatupa?” Mjumbe wa Allah akasema, “nakuusieni kumcha Allah, na kusikiliza na kutii hata kama atakuwa ni mtumwa; kwa kuwa, wale watakaoishi baada yangu watashuhudia mfarakano mkubwa. Ni lazima mfuate sunnah zangu na za makhalifa waongofu. Zishikeni na lazimikianeni nazo. Jiepusheni na mambo ya kuzuazua, kwa sababu ni uzushi, na kila uzushi ni upotovu. Utakupelekeeni mtoni.”

Muslim anasimulia kutoka kwa Jabir (r.a.):

Wakati Mjumbe wa Allah anatoa hotuba, macho yake yalipiga wekundu, sauti yake ilikuwa kali na hasira zake ziliongezeka kwa hivyo alikuwa ni kama mtu anaetoa onyo dhidi ya adui na kusema, “adui amekushambulieni asubuhi na jioni pia.” Akasema pia, “Saa ya mwisho na nimeletwa kama hivi viwili” na akaunganisha kidole chake cha shahada na cha kati, na akaendelea kusema: “maneno mazuri zaidi ni yale yanayotoka kwenye kitabu cha Allah, na mwongozo bora zaidi ni ule uliotolewa na Muhammad. Na mambo maovu zaidi ni yale yaliyozushwa; na kila uzushi ni upotovu.”

Bukhari na Muslim wanasimulia kutoka kwa Anas (r.a.):

Mjumbe wa Allah (s.a.w.) alisema, “Hakuna yeyote miongoni mwenu atakayezingatiwa kuwa ni muumini isipokuwa anipende mimi zaidi ya nafsi yake, baba yake, watoto wake na kila mtu.”

Mtume amesema, “Rehema za Allah ziwashukie wasaidizi wangu.” Alipoulizwa, “ni nani hao wasaidizi wako?”, akasema, “Wale wanaotekeleza Sunnah zangu na kuzifundisha kwa wengine.”

Mjumbe wa Allah anahutubia ufahari na utukufu wa Sunnah na umuhimu wa kumfuata yeye kwa muhtasari kama ifuatavyo: “Kama Musa Ibn Imran angeishi katika zama zangu, asingefanya chochote zaidi ya kunifuata mimi.”

Yaani, hakuna njia nyengine isipokuwa ni kumfuata Bwana Muhammad, ambae ni mtu sahihi kabisa, hata kwa Musa, ambae ni mtume aliyepewa kitabu; ni wema ulioje na bahati kwa mtu wa kawaida na ummah wenye dhambi kama sisi kufuata Sunnah za Mtume mkarimu.

“Kama mtaacha sunnah za Mtume wenu, mtapotea.”

“Kama mtu atafuata matamanio yake binafsi badala ya yale niliyoyaleta, hatozingatiwa kuwa ni muumini wa kweli.”

“Allah na mimi tunawalaani wale wanaoacha Sunnah zangu.”

“Mtu anaezikengeuka Sunnah zangu hazingatiwi kuwa anaifuata njia yangu.”

“Amali ya mtu ambayo haiendani na njia yangu basi hukataliwa.”

Hizo ni baadhi aya na hadithi zinazohusiana na suala hili. Kuna aya na hadithi nyingi katika Qurani na vitabu vya hadithi zinazoeleza kwa uwazi kuwa kushikamana na Sunnah ni kanuni ya lazima kwa dini. Kisha, madai ya kuwa “wacha tutende kwa mujibu wa Quran tu” yako mbali ya umakini. Waisilamu wanyoofu hawayatilii maanani madai kama hayo.

Aya maana yake ni sentensi ambayo mwanzo wake na mwisho uko wazi katika Quran. Kila aya ya Quran ni muujiza. Kila aya ni ushahidi kwa ajili ya uaminifu wa mtume aliyefikisha aya hiyo na somo la kupigiwa mfano kwa ajili ya wenye kufikiri, kutafakari na kuzingatia; kila aya ni ‘kitu cha ajabu’ kwa sababu ni muujiza na ina thamani.

Hadithi ni maneno, amali, idhinisho na sunnah za Mtume zinazojumuisha maadili yake na ubora wa kiutu ulioelezwa kwa maneno au maandishi. Kwa namna hii, hadithi ni kisawe cha sunnah.

Neno hadithi limeanza kutumiwa kuwa ni jina la jumla kwa ajili ya habari zilizoripotiwa kutoka kwa Mtume kwa mujibu wa muda.

Mjumbe wa Allah (s.a.w.) sio tu aliwapelekea watu ufunuo alioupokea kutoka kwa Allah bali pia aliwafafanulia ufunuo huo na kuutekeleza katika maisha yake yeye mwenyewe, kuwa ni mfano madhubuti kwao. Kwa hivyo, pia alikuwa akiitwa Quran hai.

Wanazuoni wa Kiisilamu kwa ujumla wanazizingatia hadithi zinazohusiana na masuala ya kidini kuwa zimefunuliwa na Allah kwa mtume na kuonesha aya ifuatayo kuwa ni ushahidi wa hilo:

“Wala hatamki kwa matamanio. Hayakuwa haya ila ni ufunuo ulio funuliwa; “(an-Najm, 53/3-4).

Kwa kuongezea, wanasema neno hikmah (hekima) lililotajwa katika aya ifuatayo linamaanisha sunnah:

“Hakika Mwenyezi Mungu amewafanyia wema mkubwa Waumini vile alivyo waletea Mtume aliye miongoni mwao wenyewe, anaye wasomea Aya zake, na anawatakasa, na anawafunza Kitabu na hikima, ijapo kuwa kabla ya hapo walikuwa katika upotovu ulio wazi.” (Aal-i lmran, 3/164)

Kwa hakika, baadhi ya masimulizi yaliyoripotiwa kutoka kwa Mtume na Maswahaba zake yameutanguliza ukweli huu. Yafuatayo yanaripotiwa kutoka kwa Mjumbe wa Allah:

“Nimepewa Kitabu kitukufu na mfano wake (sunnah)” (Abu Dawud, Sunan, II, 505).

Hassan Ibn Atiyya amefafanua yafuatayo kuhusiana na suala hili: “Jibril (Jibrilu) ameleta na kufundisha sunnah kwa Mjumbe wa Allah kama vile alivyoileta na kuifundisha Quran.” (Ibn Abdilbarr, Jamiu'l Bayani'l-ilm, II, 191).

Kama inavyofahamika kutoka kwenye aya na taarifa za hapo juu, Quran na hadithi (au sunnah kwa ufahamu mpana zaidi) ni sawasawa kwa upande wa kuwa ni ufunuo ulioteremshwa kwa Mjumbe wa Allah (s.a.w.) na Allah. Hata hivyo, Quran inatofautiana na hadithi kwa sababu ni jambo lisilowezekana kutoa kitu kama Quran kwa upande wa maana na maneno, inathibitishwa kwa maandishi katika ubao uliohifadhiwa (Lawh al-MafuzMahfudh), na sio Jibril wala Mtume (s.a.w.) anayeweza kubadilisha kitu ndani yake. Hadithi hazikuwa ufunuo kama maneno; na sio miujiza kama maneno ya Quran; inaruhusiwa kuiripoti kwa maana yake tu maadamu maana haibadiliki.

Kama ilivyo fiqh ni chanzo kinachotegemea ufunuo, hali ya hadithi kwa kulinganisha na Quran na kwa upande wa hukumu inayoileta ni kama ifuatavyo:

1. Baadhi ya hadithi zinathibitisha na kusisitiza hukumu ambazo Quran imezileta; kwa mfano, hadithi zinazokataza kuwaasi wazazi wawili, kubeba ushahidi wa uongo na kufanya mauaji.

2. Baadhi ya hadithi zinafafanua na kuzijalizia hukumu ambazo zimeletwa na Quran. Kusimamisha sala, kutekeleza hajj na kutoa zakah yote yameamrishwa katika Quran lakini haikuelezewa namna ya kutekelezwa. Tunajifunza namna gani ya kuyatimiza hayo kutoka katika hadithi.

3. Baadhi ya hadithi zimetoa hukumu kuhusu masuala ambayo Quran haikuyataja kabisa. Hadithi zilizokataza kula nyama ya punda na ndege wanaowinda na hadithi zinazothibitisha hukumu mbalimbali kuhusu diyah, n.k. ni mifano ya hadithi inayoonesha kuwa hadithi zinaweza kuwa ni chanzo cha sheria za kutegemewa.

Tulichokieleza hadi sasa kinaonesha nafasi ya hadithi (sunnah) katika dini ya Uisilamu. Ukweli kuwa ni lazima kuzipa umuhimu hadithi kama ni chanzo kinachokuja mara tu baada ya Quran kutoka katika nukta ya mtazamo wa dini ya Uisilamu na kutenda kwa mujibu wa sunnah za Mtume kumeamrishwa kwa hotuba za dhahiri na wote wawili Allah na mjumbe Wake Bwana Muhammad (s.a.w.). Aya zifuatazo zinazohusiana na suala hilo zimo ndani ya Quran.

“Sema: Ikiwa nyinyi mnampenda Mwenyezi Mungu basi nifuateni mimi, Mwenyezi Mungu atakupendeni na atakufutieni madhambi yenu.” (Aal-i Imran, 3/31);

“Sema: Mt’iini Mwenyezi Mungu na Mtume. Na wakigeuka basi Mwenyezi Mungu hawapendi makafiri.” (Aal-i Imran, 3/32);

“Na mt’iini Mwenyezi Mungu na Mtume ili mpate kurehemewa. (Aal-i Imran, 3/132);

“Na anacho kupeni Mtume chukueni, na anacho kukatazeni jiepusheni nacho. (al-Hashr, 59/7).

Kama inavyoonekana, katika aya kama hizo hapo juu, kumtii Mjumbe wa Allah (s.a.w.) kumeamrishwa pamoja na kumtii Allah; hata pia imeelezwa wazi kuwa kumtii Mtume (s.a.w.) kunamaanisha ni kumtii Allah.

Katika hadithi fulani, Mjumbe wa Allah (s.a.w.) amesema, “Jueni ya kwamba nimepewa Quran na mfano wake (sunnah). Utafika wakati mtu ameshiba juu ya kochi lake atasema: Ihifadhini Quran; mkikuta jambo la halali ndani yake lihalalisheni, na mkikuta linalokatazwa likatazeni. Bila ya shaka yoyote, lile ambalo Mjumbe wa Allah ameliharamisha ni kama vile Allah ameliharamisha.” (Abu Daawd Sunnah, 5; Ibn Majah, Muqaddima, 2; Ahmad b. Hanbal, Musnad, IV,131), akiwaonya Waisilamu dhidi ya wale wote wanaodharau sunnah na wanaotaka kuitenganisha kutokana na dini na kutilia mkazo kuwa dini haiwezi kuzingatiwa bila ya sunnah.

WAKE WA MTUME

1. Khadijah:

Maisha ya ndoa ya Mtume yanaanzia na mama yetu mtukufu Khadijah. Alipomwoa, Mtume alikuwa na umri wa miaka 25 na yeye alikuwa na miaka 40. Hivyo, tofauti ya miaka kati yao ilikuwa ni miaka 15. Alikuwa ni tofauti kidogo ikilinganishwa na wake wengine wa Mtume. Bibi Khadijah aliyekuwepo kwa ajili yake Mtume pindi akieneza ujumbe; alijumuika nae wakati watu walipomtenga na kumbeza. Tena, wakati Mtume alipopokea ufunuo wa mwanzo, uliomfanya atetemeke na kuwa na hofu, Bibi Khadijah, bila ya kusita, alisema maneno yafuatayo laini na ya kumtuliza:

“Habari njema kwako! Naapa kwa Allah kuwa Allah hatokuaibisha, kwa sababu unawatunza jamaa zako, unasema kweli, unawabeba wale wasioweza kujimudu wao wenyewe, unawaalika wageni wako kwa namna bora kabisa na unasaidia watu kwenye matukio yanayojiri katika njia ya Allah.”

Mwanamke huyu wa thamani pia ni mmoja ya Waisilamu wa mwanzo. Alifariki mnamo mwaka wa kumi wa utume, miaka mitatu kabla ya Kuhama (Hijrah). Mjumbe wa Allah alihuzunika sana kutokana na kifo cha mtukufu Khadijah. Mwaka huo uliitwa mwaka wa huzuni kwa sababu matukio ya kusikitisha yalitokea moja baada ya jengine katika mwaka huo, kama vile kifo cha Abu Talib, ambae ni mjomba wake Mtume na mtetezi wake dhidi ya washirikina, na Khadijah, ambae kwake alipata amani.

Ndoa ya Mjumbe wa Allah na Khadijah ilidumu kwa miaka 25 na watoto wake wote isipokuwa Ibrahim walizaliwa kutoka kwa bibi huyu wa thamani. Alipokufa, Mtume alikuwa na umri wa miaka 50. Hayo ni kusema kuwa, Mtume alitumia muda wake mwingi zaidi wa ndoa na pia ujana wake na miaka ya ukomavu na bibi huyu tu ambae alikuwa kamzidi kwa miaka 15.

2. Sawda bint Zam’a:

Mkewe huyu pia ni mmoja ya Wasilamu wa mwanzo. Mumewe wa mwanzo alifariki baada ya kuhamia Ethiopia na akaachwa mkiwa. Mtume alitibu majeraha ya moyo uliovunjika wa mwanamke huyu, alimwokoa kutokana na masikitiko kwa kumwoa na kuwa mwenza/mwandani wake. Baada ya yote, mwanamke huyu adhimu hakutaka chochote katika maisha ya kidunia isipokuwa kuwa ni mke wa Mtume; na alipoolewa na Mtume, alikuwa na miaka 55. Kama inavyoweza kufahamika kutokana na hili, lengo kuu la ndoa hii ni kumsaidia mwanamke aliyeachwa mkiwa na kumpa makazi salama.

3. Aisha:

Ni mwanamke wa kwanza na ndiye pekee bikira aliyeolewa na Mtume. Alikuwa ni binti wa pekee wa Hazrat Abu Bakr, ambaye alikuwa khalifa baadaye. Aidha, alikuwa ni mwanamke wa umahiri adimu na maumbile yanayoweza kumchota Mtume na kumshawishi kwa njia ya aina yake. Maisha yake baada ya ndoa na huduma zake za baadae yalithibitisha kuwa yeye, mwenye maumbile adhimu, asingekuwa mke wa yeyote isipokuwa mke wa Mtume. Kwa hakika, alijithibitisha mwenyewe kuwa ni msimulizi mzuri zaidi wa hadithi, mtolea maelezo Quran aliye sahihi zaidi na mwanachuoni wa hali ya juu wa sheria ya Kiisilamu, na alijaribu kumwakilisha Mtume kwa namna zote.

Ndoa yake na mtukufu Aisha  ilikuwa ni zawadi adhimu kwa rafiki-yake-wa-pangoni Abu Bakr, ambae daima alikuwa pamoja naye na alivumilia matatizo yake pamoja naye.

4. Hafsa bint Umar:

Hafsa alikuwa mjane. Mumewe alikuwa ni mpiganaji ambaye alikufa shahidi katika vita vya Badr. Alikasirishwa na kifo cha mumewe na akaachwa mkiwa. Baba yake Hazrat Umar mwanzoni alimpendekeza Hazrat Uthman kumwoa binti yake lakini alikataa. Kisha, alimpendekeza Hadhrat Abu Bakr hivyo hivyo, lakini alikataa pia. Kwa kushuhudia hili, Mjumbe wa Allah alisema kuwa anataka kumwoa bila ya kusita hata kidogo na akamwoa. Ndoa hii pia ilitokana na wajibu na kwa ndoa hii, mtu adhimu, Hadhrat Umar alifurahishwa na ukiwa wa mwanamke, aliyesononeshwa na kifo cha mumewe na aliyeachwa mkiwa ulimalizika.

5. Zaiban bint Huzaima:

Mjumbe wa Allah (s.a.w.) alimwoa mwanamke huyu baada ya Hafsa. Mumewe wa kwanza alikuwa ni Ubaidah bin Harith ambaye alikufa shahidi katika vita vya Badr. Bibi huyu, aliyeachwa mkiwa alikuwa na umri wa miaka 60. alikuwa hohehahe akihitaji msaada katika wakati huu wa ukiwa. Mtume wa rehema na upendo aliyelielewa hitaji lake hilo alitaka kumchukua awe chini ya matunzo yake kwa kumwoa. Isitoshe, alifariki miaka miwili baada ya kuoana.

Kwa hakika, haiwezekani kwa ndoa ya mwanamke mwenye miaka-sitini kuwa na ashiki. Lengo kuu la ndoa hii lilikuwa ni kumsaidia mtu aliyeachwa mkiwa.

6. Umm Salama:

Pia alikuwa ni mmoja ya Waisilamu wa mwanzo na mmoja ya wale waliohamia Ethiopia. Baadaye, alihamia Madinah. Mumewe mpenzi, aliyefuatana nae katika taabu za safari za kuhama na ambaye hakumwacha mkono, alikufa shahidi katika vita vya Uhud. Awali, Hazrat Abu Bakr na Umar walinyoosha mkono wao wa huruma kwa mwanamke huyu, ambaye angebidi ayamudu maisha yake yeye mwenyewe na watoto wake mayatima, lakini alikataa mapendekezo yao.

Baadaye, Mjumbe wa Allah alimposa na akakubali. Hivyo, watoto wake mayatima wapate makazi yenye shamrashamra, wangeishinda huzuni ya kifo cha baba yao kwa msaada wa Mjumbe wa Allah na wangekuwa na baba ambaye asingewafanya wamtamani baba yao halisi.

Umm Salama alikuwa ni mwanamke wa uhodari wa juu na busara, pia, kama Bibi Aisha. Alikuwa na kipaji cha kuwa mnasihi na mfikishaji wa ujumbe. Kwa ndoa hii, mkono wa huruma umemchukua chini ya matunzo yake, na mwanafunzi mwengine ambaye hususani wanawake watashukuru vilivyo amekubaliwa kwenye shule ya elimu na uwongofu wa kiroho.

Kinyume na hivyo, hatuwezi kufafanua kwa namna nyengine kwa nini Mjumbe wa Allah, aliyekuwa na ya aliyefikisha takibani umri wa miaka sitini, alichukua majukumu mengi kwa kuoa mjane mwenye watoto tele.

7. Umm Habiba (Ramla bint Abu Sufyan):

Alikuwa ni binti wa Abu Sufyan aliyewaongoza makafiri mjini Makkah. Mola wetu Mlezi, ambaye ni muweza wa kuhuisha mfu na kumfisha aliye hai, alimtunuku imani, katika miaka ya mwanzo ya Uisilamu, mwanamke huyu, aliyeandikiwa na Allah kupanda hadhi ya kuwa mama wa waumini hapo baadaye.  

Alilazimika kuhamia Ethiopia na mumewe kwa sababu hakuweza kuiacha imani yake chini ya mazingira magumu ya Makkah. Hata hivyo, mumewe alijiunga na Ukristo kwenye safari hii na kisha alifariki. Hivyo, Umm Habiba aliachwa mkiwa. Wakati Mjumbe wa Allah alipoyasikia haya, alituma ujumbe kwa Najjash akisema kuwa anataka kumwoa bibi huyu, aliyeachwa mkiwa. Umm Habiba alifurahi sana kusikia hivi na akaolewa na Mtume chini ya uwepo wa mbele ya Najjash.

Kama Mtume asingefanya hivyo, mwanamke huyu mkiwa na asiye na msaada ima angelazimika kurudi Makkah na kuiacha imani yake chini ya mateso makali ya baba yake na familia au kuombaomba msaada wa Wakristo au kuwa ombaomba ili aweze kuishi. Hata hivyo, ndoa hii ilikuwa ndio chaguo bora zaidi.

Kwa sababu ya ndoa hii, Abu Sufyan, aliyekuwa adui mkubwa wa Waisilamu na Mtume pia, alipunguza mateso yake kwa waumini; na kinyongo chake kwa Mtume kidogo kilipata nafuu. Aidha, uhusiano ulijengwa pamoja na wana Umayya, jambo ambalo lilisaidia kuwa ni chachu ya kuwafanya Wasilimu. Baada ya hayo, Abu Sufyan akapata fursa ya kuitembelea nyumba ya Mtume kwa urahisi na hivyo akauelewa Uisilamu vyema zaidi na mwishowe, akawa muumini.

Kama inavyoonekana bayana, lengo la ndoa hii lilikuwa ni kumsaidia mwanamke mkiwa, kupunguza mateso yaliyosumbua Waisilamu kupitia kwake na kumfanya adui mkubwa awe na imani kwa kujenga mahusiaono naye.

8. Juwairiyyah bint Haridh:

Waisilamu walishinda vita vya Muraysi na kupata ngawira nyingi, pamoja na mateka 700. Juwairiyyah, binti wa kiongozi wa kabila la Bani Mustaliq, alikuwa ni miongoni mwa mateka, pia. Juwairiyyah mwanzo aliolewa na Musafi bin Safwan. Kisha, Musafi alifariki katika vita vya  Muraysi. Juwairiyyah alikwenda kwa Mtume na kumwomba amwache huru. Mjumbe wa Allah yeye mwenyewe alilipa kikombozi na kumwacha huru. Mama yake alipokuja kumchukua ili amrejeshe, alipendelea kuwa Mwisilamu na kubakia Madinah na baadaye, aliolewa na Mjumbe wa Allah.

Baada ya ndoa hii ya Mjumbe wa Allah, mateka waliomilikiwa na kabila la Abdulmuttalib wakaachiwa huru, na kisha Waisilamu wengine, kwa kuliona hili, mateka wengine wote waliachiwa huru wakidhania kwamba watu wa kabila la jamaa zake Mjumbe wa Allah hawawezi kushikiliwa watumwa.

Ndoa hii ya Mtume pia imefanyika akiwa na miaka sitini na ushee. Alikuwa na lengo la kujenga mahusiano na kabila muhimu; alikuwa na mateka wengi aliowaacha huru, na la muhimu zaidi, ni kuwasababisha Wayahudi wengi kusilimu na kumnyanyua hadhi mwanamke ambaye mumewe aliuliwa katika vita dhidi ya Waisilamu na hivyo alijawa na chuki dhidi ya Waisilamu, kwa cheo cha mama wa waumini kwa kumchukua yeye chini ya mbawa zake za huruma.

9. Safiyya bint Huyayy:

Jina lake halisi lilikuwa ni Zainab. Nyakati hizo, ngawira kwa ajili ya machifu na viongozi wa Kiarabu ilikuwa ikiitwa safiyya. Kwa kuwa bibi huyu alikuwa ni ngawira kwa Mjumbe wa Allah, aliitwa Safiyya. Wazazi wake walikuwa ni watu muhimu Wayahudi. Baba yake alikuwa ni kiongozi wa Wana wa Nadir na mama yake alikuwa ni binti wa kiongozi wa Wana wa Quraidha. Baba yake, mume na kaka waliuliwa katika vita vya Khaybar na watu wengi wa kabila lake walichukuliwa mateka. Safiyya alikasirishwa mno na kuwa na chuki dhidi ya Waisilamu.

Mjumbe wa Allah alilainisha hisia zake kwa kumwoa baada ya vita. Kutokana na ndoa hii, mahusiano pamoja na sehemu muhimu ya Wayahudi yalijengwa na kwa hivyo, wangepata kuujua Uisilamu kwa ukaribu zaidi. Aidha, kujua dhamiri mbovu za maadui mapema kumekuwa kwepesi na mipaka ya Uisilamu ikaanza kutanuka.

10. Mariyatu’l Qibtiyyah (Umm Ibrahim):

Mjumbe wa Allah alipeleka barua mbalimbali kwa tawala za nchi jirani ili kuwalingania Uisilamu. Moja ya tawala hizi ulikua ni Muqawqis, utawala wa Misri. Muqawqis alimwamkia mjumbe kwa njia nzuri na kumtumia Mtume zawadi na vijakazi wawili. Vijakazi hawa wawili walijifunza Uisilamu njiani na kusilimu. Walipofika Madina, Mjumbe wa Allah alimtwaa Mariya kwa ajili yake mwenyewe. Baadaye, alimwacha huru na kumwoa, ambaye alimzaa mwanawe Ibrahim.

Ndoa hii ilikuwa na ushawishi mkubwa kwa Wamisri wote. Wamisri hawakushiriki katika vita kati ya Waisilamu na Wabizantina wanaoishi nchini Misri na hawakuwasaidia Wabyzantinia. Moja ya sababu ya hili ni kuwa mwanamke kutoka taifa lao aliolewa na Mtume.

11. Maimunah bint Harith:

Jina lake halisi lilikuwa ni Barrah, ambalo lilibadilishwa na Mjumbe wa Allah baadae kuwa Maimunah. Ilikuwa ndio ndoa ya mwisho ya Mtume. Mwaka mmoja baada ya mkataba wa Hudaibiyyah, Mtume na Waisilamu walitembelea Makkah kwa ajili ya kuzunguka Alqaaba (tawaf). Abbas, mjomba wake Mtume, alimpendekeza Mjumbe wa Allah kumwoa Maimunah. Kwa hakika, Maimunah alikuwa ni shemeji wa Abbas na yeye Maimunah alimruhusu yeye kumchagulia mchumba wa kumwoa. Mtume alikubali pendekezo hili na kumwoa. Kutokana na hili, watu wa Makkah walisema: “Hii inamaanisha kuwa bado Muhammad anawapenda raia wake.”

Ndoa hii ilifanyika wakati Mjumbe wa Allah akiwa na miaka zaidi ya sitini. Lengo kuu la ndoa hii lilikuwa ni kumsaidia mjane, aliyeachwa kati ya waabudu masanamu mjini Makkah licha ya kuwa alikuwa ni Mwisilamu, ili amwokoe kutokana na matatizo yake na kutoa ishara njema kwa watu wa Makka.

12. Hazrat Zainab bint Jahsh:

Bibi Zainab alizaliwa miaka ishirini kabla ya kuanza utume na alikuwa ni binti wa shangazi wa Mtume. Jina lake halisi lilikuwa ni Barrah. Mjumbe wa Allah alilibadilisha na kumwita Zainab. Baba yake alikuwa ni Burrah kutoka kabila la Beni Asad na mama yake alikuwa ni Umm bnt Abdulmuttalib, shangazi yake Mtume. Alikuwa ni miongoni mwa wahamiaji wa kwanza kutoka Makka kwenda Madina. Alikuwa mwari alipohamia Madina. Mtume alimwoza kwa mwanawe wa kambo, Zaid bin Haritha.

Kama inavyoeleweka, enzi za Makkah zilikuwa ni enzi za misingi ya imani na enzi za Madina zilikuwa ni enzi za uwekaji wa kanuni. Matukio yaliyotokea wakati wa enzi hii ima ni kuondosha kanuni ya ushirikina iliyoenea katika jamii na kuota mizizi kutokea kale, ilibadilishwa kwa nyengine mpya au kuwekwa kanuni nyengine mpya.

Ukweli kwamba Bibi Zainab aliolewa na Bwana Zaid kabla ya Mtume na kwamba baadaye aliolewa na Mtume tofauti na wakeze wengine walioleta kanuni za kufuta mila na desturi za Zama za Ujinga.

Ndoa hii ya Mtume ambayo imepingwa vikali na wanafiki wa zama hizo na wajinga wa sasa ilikuwa ni ya Bibi Zainab. Pia, ilikuwa ni ndoa iliyopelekea kuasisiwa kwa sheria muhimu mno.

Matokeo yake ni sababu zifwatazo, mkataba wa ndoa hii ulikuwa ni “mkataba wa kiungu”, ikimaanisha imeidhinishwa na Allah Mtukufu wa Dhati Yake.

Dhana ya utumwa na tabaka la waheshimiwa ilikuwa na nguvu na kuota mizizi katika Zama za Ujinga. Dhana hii ni lazima ikomeshwe na lazima itiliwe mkazo kuwa watu wa juu mbele ya Allah hawatokani na matabaka yao, cheo au mbari lakini ni kutokana na taqwa. Kwa sababu hii, imani hii potofu kuhusu ndoa, ambayo ni moja kati ya masuala yenye hatari, yalikomeshwa kwa ndoa hii.

Mtume aliaka kuchukua hatua kuelekea lengo hili kwa kumwozesha mwanamke wa hadhi ya juu na mrembo kama Zainab kwa mtumishi wake Zaid, ambaye alimwacha huru. Hata hivyo, Zainab na kaka yake hawaikupendelea rai hiyo mwanzo, ambayo imelazimika kwa sababu ya imani iliyoenea katika jamii; kwa sababu haikuwa ni mila mwafaka kwa mwanamke huru na mtumishi wa hapo zamani kuoana.

Zainab alimwambia Mjumbe wa Allah maoni yake: “Ewe Mjumbe wa Allah, mimi ni binti wa shangazi yako. Sitaki kuolewa na yeye. Aidha, mimi ni kutoka kabila la Quraish.” Mjumbe wa Allah alimfafanulia kuwa Zaid alikuwa ni kipenzi mno kwake na kwa Uisilamu na kumweleza kuwa kwa hakika alikuwa ni mtukufu kwa sababu ya wazazi wake.

Kisha, aya ya 36 ya sura al-Ahzab ikateremshwa:

“Haiwi kwa Muumini mwanamume wala Muumini mwanamke kuwa na khiari katika jambo, Mwenyezi Mungu na Mtume wake wanapo kata shauri katika jambo lao. Na mwenye kumuasi Mwenyezi Mungu na Mtume wake basi hakika amepotea upotofu ulio wazi.”

Kutokana na hayo, Zainab akakubali kuolewa na yeye akisema, “sitomwasi Allah na Mjumbe wake.”

Hata hivyo, ndoa hii haikuendelea. Hakukuwa na mapenzi ya dhati na heshima kati yao. Licha ya kuwa Zainab alikuwa ni mwanamke mwenye dini aliyemwogopa Allah, bali alijisikia fakhari kutokana na uzuri wake na hadhi yake, na akimwangalia mumewe, aliyekuwa mtumwa hapo awali na kumuumiza kwa kejeli.

Bwana Zaid hakuweza kamwe kuhimili kuongezeka kwa kutowiana. Aliomba ushauri wa Mtume na kusema kuwa alitaka waachane. Mtume alikasirishwa sana kwa sababu yeye ndiye aliyetaka ndoa hii ifanyike. Alitaka kuzivunja imani potofu za jamii. Kwa sababu hiyo, alimwambia Zaid kila mara alipomjia: “Mtunze mkeo, usimpe talaka.” Hata hivyo, licha ya kila kitu, ndoa hii haikudumu zaidi ya mwaka mmoja. Mwishowe Zaid akalazimika kumpa talaka.

Baada ya muda, ikafika wakati wa kuvunja desturi nyengine lakini ada potofu zilizotokana na Enzi za Ujinga. Ilikuwa ni imani kwamba watoto wa kambo walikuwa wakizingatiwa kuwa ni watoto wa kuwazaa na hivyo, wake wa watoto wa kambo walikuwa wakizingatiwa kuwa ni mabinti wa damu wa baba wa kambo.

Uisilamu ukabadilisha kikamilifu dhana nyengine ya mtoto-wa-kambo. Aya ya Quran kuhusu maudhui hii ilikuwa iko wazi:

“Waiteni kwa baba zao, maana huo ndio uadilifu zaidi mbele ya Mwenyezi Mungu. Na ikiwa hamwajui baba zao, basi ni ndugu zenu katika Dini, na rafiki zenu.” (Sura al-Ahzab, 5)

Baada ya kuteremshwa aya hii ya Quran, Zaid alianza kuitwa Zaid bin Haritha, kwa kunasibishwa kwa baba yake. Baada ya imani hii potofu kuhusu mtoto wa kambo kukomeshwa, ikawekwa wazi kuwa wake zao hawakuwa kama mabinti wa damu wa baba wa kambo. Baadaye, hili lilibidi lithibitishwe na kutiliwa mkazo kwa mfano. Ingewezekana kupitia ndoa ya Bibi Zainab na Mtume. Hata hivyo, Mtume alikuwa na wasiwasi kuhusu uwezekano wa umbea wakati akikomesha mila hii iliyoota mizizi. Hata hivyo, kanuni hii iliyoletwa na Uisilamu ilipasa itekelezwe na yeye kabisa kabisa. Ilikuwa ni ya lazima. Kwa hakika, Quran inafafanua kama ifuatavyo:

“Na ulipo mwambia yule Mwenyezi Mungu aliye mneemesha, nawe ukamneemesha: Shikamana na mkeo, na mche Mwenyezi Mungu. Na ukaficha nafsini mwako aliyo taka Mwenyezi Mungu kuyafichua, nawe ukawachelea watu, hali Mwenyezi Mungu ndiye mwenye haki kumchelea. Basi Zaid alipo kwisha haja naye tulikuoza wewe, ili isiwe taabu kwa Waumini kuwaoa wake wa watoto wao wa kupanga watapo kuwa wamekwisha timiza nao shuruti za t’alaka. Na amri ya Mwenyezi Mungu ni yenye kutekelezwa.” (Sura al-Ahzab, 37) 

Kwa kuifuata aya hii, mnamo mwaka wa tano wa Kuhama (Hijrah), Zainab aliolewa na Mtume kwa mkataba wa kiungu alipokuwa na umri wa miaka 35.

Kwa hakika, wanafiki walianza umbea kuhusu ndoa hii: “Ingawa Muhammad alilijua kwamba mwana wa mkewe alikuwa amekatazwa kwake, alimwoa mwana wa mkewe!” walisema. Kutokana na hili, ikateremshwa aya ya 40 ya sura al-Ahzaab:

“Muhammad si baba wa yeyote katika wanaume wenu, bali ni Mtume wa Mwenyezi Mungu na Mwisho wa Manabii, na Mwenyezi Mungu ni Mjuzi wa kila kitu.”

Licha ya mitume kuwa ni aina ya baba kwa ummah zao na kuwalea kwa huruma zaidi na upendo kuliko hata baba zao wa damu, hii haimaanishi ubaba wa damu. Hivyo, aya hii ya Quran imeweka wazi kuwa sio mwafaka kwa upande wa mantiki, elimu na maumbile kwa mitume kuoa mwanamke kutoka katika ummah wao. Kutokana na hili, Uisilamu umetenganisha sheria ya watoto wa kambo na wale watoto wa kuwazaa. Hata hivyo, mila hii ilikuwa ni kongwe sana na madhubuti kiasi kwamba hakuna Waisilamu waliothubutu kuoa namna hiyo kwa wakati huo. Kwa sababu hiyo, wanafiki wa wakati huo walieneza umbea kuhusu ndoa hii na wakatengeneza kasumba nyingi kuhusu swala hili. Mbali na hayo, walijaribu kuionesha ndoa hii kuwa ni ushahidi wa ashiki ya Mtume (Mungu aepushe).

Maneno machache na jawabu la kunyamazisha la Badiuzzaman Said Nursi kwa wote wanaodhania kuwa ndoa hii inatokana na ashiki kama ifuatavyo:

“Mungu aepushe, mara mia kwa maelfu! Mkono wa mashaka ya kuchukiza hauwezi kumfikia yule aliyenyanyuliwa daraja! Ndio, alikuwa hivyo tokea umri wa miaka kumi na tano hadi arubaini wakati damu inapochemka na kuchangamka na ashiki ya roho inapowaka, ametosheka na kuridhika na mwanamke mmoja kama Khadijah Mtukufu (Allah amridhie) pamoja na kujizuia kikamilifu na unadhifu – kama ilivyo makubaliano ya rafiki na adui yanavyofanana. Baadaye yeye akawa na wake kadhaa baada ya umri wa miaka arubaini, yaani, wakati joto la mwili lishapoa na ashiki kutulia, ni ushahidi unaothibitisha waziwazi na unaojitosheleza kwa wale wote wenye angalau akili adilifu kwamba ndoa hizo hazikuwa ni kwa ajili ya kutosheleza tamaa za kimwili, bali zilikuwa zimeegemea kwenye mifano ya hekima.” (Mkusanyiko wa Risale-i Nur, Makala ya Saba)

Mtume, aliyemjua Zainab alipokuwa mwari bikira, angemwoa kabla ya kuolewa na Zaid. Hakukuwa na kizuizi kwenye hilo. Hivyo, ndoa hii imehitimisha mantiki muhimu kama vile kusawazisha imani potofu ambazo zilienea kati ya watu na kuwekwa sheria mpya.

Baada ya kuwa mtume, miaka kumi baadaye, akiwa na miaka 50, Mtume Muhammad (S.A.W.) alihitaji wake ili wamsaidie kufanya kazi za nyumbani, kutunza watoto wake, na kumsaidia kuwalingania watu kuingia katika Uisilamu. Alitaka kuwaoa wote wawili Sawda, aliyekuwa mkongwe na mjane, na binti wa Abu Bakr, Aisha.

Mtume Muhammad (S.A.W.) alitoa ombi hili miaka kumi baada ya kuanza kwa Ufunuo. Aisha alizaliwa miaka 5-6 kabla ya kuanza kwa ufunuo. Hivyo, inaonekana kuwa umri wa Aisha ulikuwa 17-18 alipoolewa na Mtume Muhammad (S.A.W.).

Nukta hii inahitimishwa kwa undani zaidi katika kitabu “Asr-ı Saadet (Zama za Bishara Njema)” cha Mawlana Shibli. (Ist. 1928. 2/ 997)

Tunaweza kuhitimisha waziwazi kutokana na tawasifu ya Asma, dada mkubwa wa Aisha, kwamba Aisha alishafikisha umri wa kuolewa wakati alipoolewa na Mtume Muhammad (S.A.W.). Vitabu vya kale vya tawasifu vinaandika kuhusu Asma kama ifuatavyo: “Asma alipofikisha umri wa miaka 100, alifariki mwaka wa sabini na tatu baada ya Kuhama (Hijrah). Wakati wa Kuhama, alikuwa na miaka 27 kwa uhakika. Kwa kuwa Aisha alikuwa mdogo kwa miaka 10 kuliko dada yake, alitaka afikishe miaka 17. Isitoshe, aliposwa na Jubair kabla ya kuolewa na Mtume Muhammad (S.A.W.). Hivyo alikuwa mwari wa umri wa kuweza kuoleka.” (Hatemu’l Enbiya (Mwisho wa Mitume) Mtume Muhammad na maisha Yake, Ali Himmet Berki, Osman Keskioğlu, uk. 210)

Kipindi cha Madina kilikuwa ni kipindi ambapo hukumu za Kiisilamu na maamrisho yalikuwa yakiteremshwa kwa wingi na zikifundishwa kwa ummah na Mtume. Maswahaba wanaume wangeweza kumwona Mtume katika Msikiti wa an-Nabawi na kumwuliza maswali yao na matatizo. Wamejifunza kutoka kwake nini, kwa nini na vipi vya kufanya. Hata hivyo, haikuwa rahisi kwa wanawake. Wao pia walikuwa na maswali ya kuuliza. Kwa hivyo, wanawake walimwomba Mtume kutenga siku moja katika wiki kwa ajili yao nyumbani kwake. Mjumbe wa Allah akakubali pendekezo lao. Hivyo, wanawake wakaanza kwenda nyumbani kwa Mtume na kuuliza maswali yao kuhusu dini na kupokea majibu. Wakati wa mkutano huu, tukio la aina yake likatokea. Muda ambao, wanawake wameanza kuzungumza wao kwa wao kwa sauti kubwa. Walikuwa wakipiga soga. Wakati huo huo, Hazrat Umar aliyekuwa akipita alikerwa na wanawake kuzungumza kwa kelele mbele ya Mjumbe wa Allah na kugonga mlango. Alipofungua mlango, wanawake walimwona na kukatiza mazungumzo mara moja. Hazrat Umar alikerwa alipoona mandhari hiyo. Hakujizuia kuwaonya na kusema, “kinamama! Mnaniogopa mimi, lakini hamwogopi kuzungumza kwa kelele mbele ya uwepo wa Mjumbe wa Allah!” Hapo, wanawake walisema kwa utiifu, “Ewe Umar! Wewe una moyo-mgumu na mkali, lakini Mtume hayuko hivyo”

Hazrat Umar, aliyeitoa mali yake yote kwa ajili ya Mjumbe wa Allah, hakufurahishwa na hilo hakuwa kama Mtume. Mjumbe wa Allah akaligundua hilo na kusema,

“Ewe Umar! Kama utatembea njiani na shetani akakuona unakuja, anaweza kubadili njia yake” ili kumtuliza. Nyumba ya Mtume ilikuwa ni kama shule kwa wanawake. Hususani wake wa Mtume walikuwa ndio wanafunzi wa mara kwa mara na kwa namna fulani ni walimu wa shule hii. Profesa Raşit Küçük, wa Chuo Kikuu cha Marmara, Kitivo cha Theolojia, anafafanua suala hili kama ifuatavyo:

“Hukumu na maamrisho ya Uisilamu yanawahusu wote wanaume na wanawake. Hata hivyo, kuna baadhi ya hukumu na maarisho yanayowahusu wanaume tu au wanawake tu. Bwana Mtume hakupata ugumu wowote katika kufundisha hukumu na maamrisho ambayo yamewahusu wote wanaume na wanawake au wanaume watupu kwa sababu wanaume walikuwa ni jinsia moja na yeye. Alilazimika kuwahutubia wanawake kulingana na mafundisho na utekelezaji wa masuala ambayo yanawahusu wanawake na kujibu maswali yao. Wake za Mtume, waliokuwa katika umri tofauti tofauti na waliokuwa na vipaji tofauti, waliigiza kama ni walimu kwa ajili ya wanawake waumini. Mchakato wa kufundisha uliendelea na hata kuongezeka baada ya kifo cha Mtume.” (1993, İzmir, Ebedî Risalet Sempozyumu Tebliği)

Kwa hakika, shule ya Mjumbe wa Allah, iliyokuwa karibu na Msikiti wa an-Nabawi, ilikuwa na sehemu mbili. Moja ya hizo ilikuwa ni Shule ya Ashab as-Suffa, iliyowajumuisha Maswahaba wanaume, na sehemu nyengine ilikuwa ni Shule ya Wake Watakatifu, iliyowakusanya kinamama.

Kwa kweli, vyumba vya Wake Watakatifu vilikuwa kama shule na wakeze Mtume walikuwa namna zote mbili wanafunzi na walimu wa shule hiyo kwa sababu walijifunza hukumu na maamrisho ya Uisilamu moja kwa moja kutoka kwa Mjumbe wa Allah na kuyafundisha kwa ummah. Wajibu huu uliendelea baada ya kifo cha Mtume kama ulivyotajwa hapo juu. Mmoja ya wanafunzi wa kudumu na hodari zaidi wa Shule ya Ashab as-Suffa alikuwa ni Abu Hurayra, ambae alijitolea maisha yake kuhifadhi hadithi za Mtume na ambaye amepata dua ya Mtume kwa ajili ya kuimarisha uhifadhi wake ili kulibeba jukumu hili vyema; kwa upande mwengine, mwanafunzi hodari zaidi wa Shule ya Wake Watakatifu alikuwa ni Bibi Aisha, ambaye alikuwa na uwezo wa hali ya juu kama umahiri, uhifadhi na ufahamu na alikuwa ni mke wa kipekee wa Mtume. Kwa hakika, wa mwanzo katika “Mukthirun” (watu waliosimulia hadithi nyingi zaidi) alikuwa ni Abu Hurayra, aliyekuwa mwanafunzi hodari wa Shule ya Ashab as-Suffa ambaye amesimulia hadithi 5374; Bibi Aisha, aliyekuwa mwanafunzi hodari zaidi wa Shule ya Wake Watakatifu alikuwa ni mtu wa nne mingoni mwa Mukthirun; alisimulia hadithi 2210.

Ndio, Uisilamu umeleta hukumu na maamrisho yanayohusu ngazi zote za maisha pamoja na ngazi mbalimbali za umuhimu kuwa ndio dini ya mwisho na kamilifu. Upambanuzi, ufundishaji na utekelezaji wa hukumu na maamrisho hayo ulikuwa ni  wajibu wa msingi na muhimu zaidi kwa Zama za Furaha Kamili kwa sababu mtindo na muundo ambao Allah angeuridhia, ambao ndio dini yenyewe, ulikuwa umechambuliwa katika kila kipindi na hatua ya maisha.

Tukiangalia vyanzo kadhaa ili tufahamu ukweli huu, tunaona hazina ya kuvutia ya hukumu, maamrisho na siri mbalimbali. Na wajibu wa kuwasilisha hazina hii kwa ummah unakuwa dhahiri kama ilivyo kwa lengo lisilo na dosari kwa ndoa hizo.

Tunaweza kusema kuwa kama tutawatoa kinamama hao hususani Bibi Aisha, ambaye ana nafasi maalumu kati yao, basi kiasi cha nusu ya maarisho na hukumu za dini ya Uisilamu zingetoweka!