FAQ katika kifungu cha Dhambi

Kamari maana yake ni kutoa au kuchukua fedha au bidhaa kutegemeana na kitu fulani aambacho hakijulikani mwisho wake. Haijalishi ni jina gani, mchezo wowote au  kuwekeana dau (bet) wenye sifa hii na ambao huchezwa kwa mrejesho wa fedha au bidhaa huitwa Kamari. Neno “maysir” lililotajwa katika Kur’an limetokana na neno “yusr”, lenye maana huru/uhuru, ambalo linaonesha kwamba fedha au bidhaa hupatikana au kupotezwa kirahisi kwenye Kamari.

Kamari ni njia ya kupata pesa isiyokuwa stahiki yako ambayo humfanya mtu amsahau Muumba wake, humzuia mtu kutekeleza ibada ya swala, humpelekea uvivu, kuondosha nguvu za kufanya kazi na kusababisha chuki na uadui baina ya watu. Aina zote za Kamari, ambazo zinasababisha vidonda visivyotibika kwa maisha ya mtu mmoja mmoja au jamii, ni haramu katika Uislamu.

Yafuatayo yameelezwa katika Kur’an kulingana na jambo hili:

“Enyi mlio amini! Msiliane mali yenu kwa ubatili,..” (al-Baqara, 2/188; an-Nisa, 4/29).

“Enyi mlio amini! Bila ya shaka ulevi, kamari, kuabudu masanamu, na kupiga ramli, ni chukizo na ni kazi ya Shet'ani. Basi jiepusheni navyo, ili mpate kufanikiwa. Hakika Shet'ani anataka kutia kati yenu uadui na chuki kwa ulevi na kamari, na akuzuieni kumkumbuka Mwenyezi Mungu na kusali, (al-Maida, 5/90, 91; Ibn Abidin Raddu'l Mukhtar, İstanbul 1307, V, p. 355; Hamdi Yazır, Hak Dini Kur'an Dini, İstanbul 1960, II, p. 766).

Kamari na uharamu wake:

Hakuna tofauti kati ya pombe na Kamari katika kukatazwa na kuhesabiwa kuwa dhambi. Allah anaziharamisha katika aya moja:

“Enyi mlio amini! Bila ya shaka ulevi, kamari, kuabudu masanamu, na kupiga ramli, ni chukizo na ni kazi ya Shet'ani. Basi jiepusheni navyo, ili mpate kufanikiwa.” (al-Maida, 5/90).

Aina zote za michezo ya bahati nasibu yenye faida na hasara huzingatiwa kuwa Kamari. Kucheza Kamari maana yake ni kujipatia fedha za mtu au bidhaa kwa dhulma na ni kuiba fedha au bidhaa za mtu kwa makusudi. Kamari ni janga la kijamii. Daima unaonekana kuwa uovu huu haribifu  uliokatazwa na Uislamu bado unaharibu familia nyingi. Kwa wale ambao hucheza Kamari kwenye meza hadi asbuhi ni kwa tamaa zinazosababishwa  na ulafi na matamanio, hawa hupoteza afya zao, utajiri, maadili na fedha; wanapoteza pia hisia za kibinadamu. Wanaoshinda leo hupoteza siku nyengine.

Wake, watoto na maskini wana haki kwenye fedha zinazopotezwa kwenye Kamari. Pesa inayopatikana kwa Kamari nayo si halali.

Kwa kadri Kamari inavyoshamiri, uharibifu kwenye kijamii utaongezeka. Kazi imeondolewa na uvivu. Uzalishaji katika biashara hupungua. Kamari huleta matendo maovu  kama vile ulevi, kusema uongo, ulafi, kisasi na mauaji.

Kamari husababisha pia vurugu, migogoro na kulekeza familia. Kuna watu wengi ambao huuza dini yao, heshima na nchi yao kutokana na Kamari na ambao  huondosha aina zote za maadili matukufu.

Kamari huathiri ndani ya muda mfupi kama ulevi unavyoathiri. Inakuwa ngumu sana kujitoa. Hivyo basi, Kamari na ulevi ni tabia za hatari sana.

Aina zote za michezo ya bahati nasibu ambayo huwa unashinda au unapoteza fedha kama vile kete, karata, bahati nasibu, mapuli ya mpira wa miguu, mchezo wa loto, kuwekeana dau, na michezo ya farasi  ijulikanayo kama sweepstakes yote huzingatiwa kama Kamari.

Michezo yote ya bahati nasibu huchezwa kwa kujifurahisha na kupoteza muda katika hatua za awali. Kwa kadri mtu anavyoshinda, hujikuta anacheza kwa lengo la kujifurahisha na matamanio ya kushinda. Kwa kadri anavyopoteza, huendelea kucheza kwa lengo la kurudisha alichopoteza. Kisha, huwa mcheza Kamari. Inapaswa isisahauliwe kwamba wale wanaopoteza kila kitu kwenye  Kamari, ambao huuza chochote walichonacho na kuishi maisha ya   kikafir/hanasa na umaskini, ambao huharibu wake na watoto wao, kwa kuwafanya waanze kucheza Kamari kwa kujifurahisha na kujiburudisha.

Ni jukumu la msingi kujitenga mbali na Kamari na vile vile kuwakinga watu wanaotuzunguka hasa wanafamilia wasijiingize kwenye Kamari. Jukumu la kuwakinga wanafamilia kutokana na uharibifu na mambo maovu na kuwaelimisha kuhusu aina ya maisha ambao Allah na Mtume wake wanayataka, limepewa viongozi wa familia kama ilivyo kwenye Kur’an:

“Enyi mlio amini! Jiokoeni nafsi zenu na familia zenu na Moto ambao kuni zake ni watu na mawe. Wanausimamia Malaika wakali, wenye nguvu, hawamuasi Mwenyezi Mungu kwa anayo waamrisha, na wanatenda wanayo amrishwa.” (at,Tahrim, 66/6).

Ikiwa michezo kama mchezo wa bao (backgammon), sataranji (chess), checkers, karata, tenisi, na mabilidi (billiards) huchezwa kwa lengo la kamari kwa kuhatarisha fedha, nayo pia huzingatiwa kama Kamari.

Kuna hadithi mbali mbali za Mtukufu Mtume (rehma na amani ziwe juu yake) ambazo zinakataza kucheza bao la kamari (backgammon): “Mtu anaecheza bao la kamari (backgammon) huzingatiwa kama amemuasi Allah na Mtume Wake.” (Abu Dawud, Adab, 56; Ibn Majah, Adab, 43; Malik, Muwatta', 6; Ahmad b. Hanbal, Musnad, IV, 394, 397, 400). “Hali ya mtu anaecheza bao (backgammon) kisha akaswali ni kama hali ya mtu anaetia udhu akiwa na usaha na damu ya nguruwe kisha akaswali.” (Ahmad b. Hanbal, V, 370).

Kwa mujibu wa makatazo ya jumla ya kucheza bao la Kamari (backgammon) katika hadithi hizi, wanazuoni wengi wa Kiislamu wanasema kwamba kucheza mchezo wa bao wa watu wawili ujulikanao kama backgammon hairuhusiwi. Ibn al-Musayyab na wanazuoni wengine wa Kiislamu wamebeba mtazamo kwamba si haramu kucheza backgammon iwapo lengo si Kamari. Karata na dominoz (dominoes) huzingatiwa ni sawa na backgammon.

Mchezo wa sataranji (chess), ambao hujulikana kama “shatranj” kwa kiarabu, ulijitokeza kipindi cha maswahaba baada ya kufa kwa Mtume Muhammad (rehma na Amani ziwe juu yake); kwa hivyo, hakuna hadithi yoyote ya Mtume inayozungumzia mchezo wa sataranji. Maswahaba na waliokuja baada yao (Tabiun ) wametoa fikra tatu kuhusu sataranji (chess):

Kwa mujibu wa Maswahaba na wanazuoni waliokuja baada ya Maswahaba (Tabiun) kama vile Abdullah b. Abbas, Abu Hurayra, Ibn Shirin, Hisham b. Urwa, Said b. al-Musayyab, Said b. al-Jubayr, wanasema inaruhusiwa kucheza sataranji (chess).

Kwa mujibu wa Imam Shafii, sataranji (chess) ni makuruhu tanzihi; kwa mujibu wa Abu Hanifa, Malik na Ahmad b. Hanbal, ni haramu.

Kwa kuzingatia kwamba mchezo wa sataranji (chess) ni kama mchezo wa kutumia akili na mchezo wa kuchemsha ubongo (chemsha bongo) kuliko  mchezo wa bahati nasibu na hakuna makatazo ya moja kwa moja kuhusu mchezo huu. Hata hivyo, inafahamika kuwa Maswahaba waliufananisha mchezo huu na mchezo wa backgammon. Ukweli ni kwamba, yafuatayo ni maelezo yanayosimuliwa na Abdullah b. Umar:

“Mchezo wa sataranji (chess) ni mbaya zaidi kuliko backgammon.” Inaelezwa kuwa Hz Ali huuzingatia mchezo huu kama Kamari. (Ibn Kathir, Tafsiru'l-Qur'ani'l-Azim, İstanbul 1985, III, 170). Kwa upande mwengine, inasimuliwa kwamba Yahya b. Sad alisikia yafuatayo kutoka kwa Imam Malik: “Hakuna uzuri wowote kwenye mchezo wa sataranji (chess); ni makuruhu kucheza sataranji na michezo mingine ya bahati nasibu.” Imam Malik alikuwa akisoma aya ifuatayo wakati akitamka sentensi hiyo: “…Basi huyo ndiye Mwenyezi Mungu, Mola Mlezi wenu wa haki. Na kipo kitu gani baada ya haki, isipokuwa upotovu tu?” "(Yunus, 10/32; see Malik, Muwatta, Ru'ya, 7).

Chikaz (checkers) ni mchezo kama sataranji (chess). Kwenye mchezo wa tenisi na mabilidi (billiards), ni mchezo maarufu. Inahitaji kuruhusiwa ispokuwa chembe chembe za haramu zikiingizwa.

Kwa kuhitimisha, kuna masharti  manne ya muhimu kwa michezo inayochezwa kwa ajili ya kujipumzisha, burudani na kujifurahisha bila ya kuwa na azma ya kucheza Kamari ili kidini iruhusiwe:

a. Lazima isiwafanye watu kukosa au kuchelewa kwenye swala za faradhi.

b. Watu wasitarajie faida yoyote ya kitu chochote.

c. Wachezaji wajizuie kutamka maneno mabaya na maneno ambayo si muhimu wakati wa mchezo.

d. Watu wasipoteze muda wao kwa kucheza kupita kiasi ambapo hawawezi kuizingatia tena kama sehemu ya kupumzika na kujiburudisha.

Elmalılı Hamdi Yazır anaeleza yafuatayo kuhusu kukatazwa na madhara ya Kamari wakati akiitafsiri aya ya 219 katika Suratul-Baqara:

Jibu ni kama ifuatavyo: Kuna madhara na madhambi makubwa kwenye hayo. Kwa ujumla, yote mawili yanaharibu mazuri na huwaharibu watu. Kila moja linamuathiri mwenzake. Ulevi unaharibu akili; akili ni nguzo ya msaada kwa dini na dunia. Mtu anaweza kufanya mauaji kwasababu ya ulevi na kufanya  maovu mengi kutokana na Kamari, ambayo haiwezekani kuyaorodhesha; yanaweza kufahamika kwa jina moja “madhambi makubwa”. Ingawa, yana manufaa machache kwa watu. Watu hupata furaha na ladha; wanapata pesa kwa kuuza pombe. Humpa ujasiri mtu muoga na kutia nguvu tabia ya mtu. Baadhi ya watu hupata bidhaa kwa Kamari. Ingawa, madhambi yake na madhara yake ni makubwa kuliko faida zake.

Lakini, faida zake si halisi na wala si madhubuti. Furaha wanayoipata husababisha akili kufunikwa. Ushujaa wa muda husababisha maafa. Tabia ya muda hudhuru afya;mazuri anayoyapata hayamnufaishi; faida ndogo inayopatikana huleta madhara mengi. Watakaoathirika hawawezi kuacha kirahisi. Kwa kufupisha, furaha na ladha zinaopatikana huwa ni za mtu binafsi na za muda mfupi ila matatizo na matokeo yake ni ya mtu binafsi na jamii; zinakuwa za kivitu na kimaadili. Husambaa kama maradhi ya kuambukiza. Wale ambao hawatoathirika mwanzoni wataathirika mwishoni. Si jambo lenye hoja za msingi kupendelea madhara halisi na ya jumla kwa kukumbatia manufaa ya kufikirika. Kuondosha madhara ndio njia ya kupendelea zaidi kuliko kupata faida. hivyo, huhitaji kuwa haramu kwa sababu za msingi. Aya inaelezea kwamba vyote kidini ni haramu kupitia ishara ambayo si ya moja kwa moja. Kama kungalikuwa hakuna aya zozote ndani ya Qur’ani zizonataja ulevi, aya hii tu ingetosha kuufanya kuwa haramu. Ingawa, katazo hili lisingekuwa katazo lililofahamika kutoka kwa maneno yanayojieleza yenyewe; wangetokea watu ambao wangalifikiri wanaweza kupunguza madhara ya pombe na kutumia faida zake kwa kutegemea ufahamu wa akili zao. Hivyo basi, baadhi ya Maswahaba walifikiri haikukatazwa kidini bali kifikra tu; baadae, aya ifuatayo iliifanya kuwa haramu kwa misingi ya kidini kwa uwazi na kwa njia ya moja kwa moja: “Ni uchafu … Basi jiepusheni navyo.” (al-Maida, 5/90).

Ikiwa jambo limefanywa kuwa haramu, ni haramu kwasababu Allah amelifanya kuwa haramu. Sababu zingine si halisi zenye kueleza kwanini ni haramu. Kwa mfano, nyama ya nguruwe ina madhara kwa afya ya mwanadamu na ni haramu kwasababu ya kuwa na virusi. Hata hivyo, hata kama madhara haya yataondolewa, itabaki kuwa haramu. Kuondosha madhara haikifanyi kitu fulani kuwa halali. Kwahiyo, madhara haya ni sehemu tu ya madhara ambayo tunaweza kuyaona. Kuna madhara mengi ambayo hatuwezi kuyaona na sababu ambazo zilikifanya kitu hicho kuwa haramu.

Kila kitu kilichoharamu kina madhara kwa mwanadamu. Hata hivyo, ni kwa kiasi gani tunazijua hizi haramu? Kwa kutokuzijua hakuzifanyi kutokuwa na madhara. Haikujulikana tangu zamani kwamba nyama ya nguruwe ilikuwa na madhara madhara yake yalionekana Dhahiri kutokana na maendeleo ya sayansi. Hivyo basi, watu wangaliipinga ikiwa madhara yake hayakuonekana zamani; sababu hiyo si sahihi. Tunapaswa kutii tuliyoamrishwa; kwa kadri sayansi inavyokuwa na faida za kumtii Allah hujitokeza, elimu yetu pia itaongezeka.

Sayansi bado haiwezi kufahamu hekima iliyopo nyuma ya maamrisho ya Allah; hujulikana kwa kadri muda unavyopita. Uzinifu una madhara mengi sana kwa mtu na jamii. Madhara yake yameelezwa na wanasaikolojia na wanasosholojia.

Uzinifu unazingatiwa kama haramu na kitendo kibaya sana katika Uislamu na dini zote za mbinguni zilizotangulia Uislamu. Ni moja kati ya madhambi makubwa. Adhabu yake ni kali kupita kiasi kwasababu ni uhalifu dhidi ya heshima ya mtu na kizazi/ukoo.

Maneno yafuatayo yameelezwa kwenye Kur’an:

“Wala msikaribie zinaa. Hakika hicho ni kitendo cha aibu na ni uovu.” (al-Isra, 17/32).

“Na wale wasio mwomba mungu mwengine pamoja na Mwenyezi Mungu, wala hawaui nafsi aliyo iharimisha Mwenyezi Mungu isipo kuwa kwa haki, wala hawazini - na atakaye fanya hayo atapata madhara. Atazidishiwa adhabu Siku ya Kiyama, na atadumu humo kwa kufedheheka.” (al-Furqan, 25/68, 69).